راهنماتو- ما در ایران زندگی می‌کنیم و شاید چندان توجهی به تاریخ و فرهنگ خودمان و جذابیت‌های آن برای «دیگری-یعنی خارجی‌ها» نکنیم؛ اما آنها در حال مرور تاریخ ما هستند و هر بار متوجه موضوعات جدیدی می‌شوند که موجب شگفتی‌شان خواهد شد.
به گزارش راهنماتو، وقتی تاریخ ایران را مرور می‌کنیم، به جاهای دیدنی ایران سفر می‌کنیم، از اختراعات گذشتگانمان با خبر می‌شویم و به عظمت آنان پی می‌بریم قطعا احساسی از غرور تمام وجودمان را فرا می‌گیرد. اما، وقتی اروپایی‌ها یا بهتر است بگوییم خارجی‌ها تاریخ ایران را مرور می‌کنند، در واقع در حال «خواندن» ما هستند و در برخی مواقع این خوانش موجب شگفتی آنان خواهد شد. گاهی کشف بنایی کاربردی که در اعماق زمین مدفون شده و گاهی خواندن سنگ نبشته‌ها که نظام اجتماعی ایران باستان را یادآوری می‌کند، هر یک می‌تواند اروپایی‌ها را علاقمند به مطالعه بیشتر در مورد ایران کند. این در حالی است که در اکثر مواقع خود ما (مردم عام که مطالعه‌ای دقیق در مورد تاریخ ندارند) از این شگفتی‌ها بی‌خبرند. البته باید عنوان کرد که این رمز و رازها در ایران کم نیست و برای پرداختن به تمامی آنها باید چندین کتاب نوشت. از این رو در این مقاله کوتاه از راهنماتو تنها به 5 راز ایران باستان می‌پردازیم که از نظر خارجی‌ها باورنکردنی و شگفت‌انگیز به نظر رسیده و در مجلات متفاوتشان درمورد آن صحبت کرده‌اند.
سیستم پستی سازمان‌مند
هرودوت، پدر تاریخ نویسی، در مورد سیستم پستی ایران در نوشته هایش گفته:«نه برف، نه باران، نه گرما، نه تاریکی شب نمی‌تواند این پیک‌ها را از انجام تند و تیز وظیفه‌شان بازدارد.» حالا این جمله تبدیل به شعار غیررسمی خدمات پستی ایالات متحده شده است. هرودوت با دیدن چاپارخانه‌های هخامنشیان که هر 24 کیلومتر یکبار تکرار شده بود به شگفت آمده بوده است. و حالا این نظام گسترده در سیستم پستی در آن زمان به نظر اروپایی‌ها نیز شگفت انگیز است. اما یک نکته جالب در مورد این موضوع وجود دارد. قطعا در تمامی نقاط دنیا همعصر با هخامنشیان از طریقی پیام‌رسانی به انجام می‌رسیده، اما گستردگی امپراطوری هخامنشیان به قدری بوده که راه‌اندازی چنین سیستمی را واجب می‌دانسته است. این سیستم پستی در زمان داریوش اول راه‌اندازی شده است و ساخت شبکه‌ای جاده‌ها از آن جهت بوده که پیام‌رسان‌ها سفری آسان داشته باشند و پیام‌ها را به راحتی از پایتخت ها یا اردوگاه‌های مختلف به مقصد برسانند.
فکت تاریخی در مورد سیستم پستی مدرن
در اروپای غربی اولین سیستم پستی مدرن در 21 آوریل 1646 توسط فریدریش ویلهلم قانون‌گذاری شد، اما سیستم پستی مدرن در ایران در زمان قاجار یعنی در سال‌های 1873 میلادی به انجام رسیده است.
یونیفورم نظامی
ممکن است در برخی گزارش‌ها خوانده باشید که واحدها و هنگ‌های نظامی اختراع مادها در زمان پادشاه آنها کیاکسارس (ح. 625-585 ق.م) به وجود آمدند، اما کوروش کبیر مدل ارتش نظامی خود را اصلاح کرده و به منظور تمایزگذاری بین یگان‌ها، لباس‌های رنگارنگ مختلف (زرد، آبی و بنفش) و سیگنال‌های تنظیمی برای ارتباط بین سپاه برقرار کرده است. اما هرودوت در توصیف خود به ده‌ها ارتش با لباس‌های گوناگون اشاره کرده است که از ناحیه‌های مختلف گرد آمده بودند (به عنوان مثال کاسی‌ها و غیره) و مسلما لباس‌ها، سپرها و سلاح‌های متفاوتی داشته‌اند که مربوط به فرهنگ خودشان می‌شده. با این وجود باید به سپاه جاویدان اشاره کنیم که یونیفورم‌های نظامی پرطمطراق مخصوص به خود را داشته و کاملا متمایز بودند. این نکته را هرودوت نیز در نوشته‌های خود بیان کرده و حتی به گل‌های نیلوفر موجود بر روی لباس سپاه جاویدان اشاره داشته است. این سازمان‌بندی نظامی و جلال و شکوه سپاهیان ایران باستان همواره اروپاییان را به شگفت می‌اندازد.
فکت تاریخی در مورد یونیفورم نظامی
در اروپا اولین بار یونیفرم مشترک کل ارتش را در نیمه اول قرن هفدهم و در سپاه سوئد گوستاو دوم آدولف می‌بینیم، در نیمه دوم همان قرن نیز پوشیدن یونیفورم نظامی در فرانسه اجباری می‌شود.
یخچال و دستگاه تصفیه هوا
ایرانیان باستان اولین مردمی بودند که سیستم تبرید را اختراع کرده یا توسعه داده‌اند که به یخچال معروف است. این اختراع در واقع یک سازه گنبدی ساخته شده از خاک رس بود که برای ذخیره یخ استفاده می‌شد اما در نهایت برای سرد نگه داشتن غذا نیز مورد استفاده قرار گرفت. اختراع یخچال به دوران پادشاهی کوروش دوم هخامنشی (کوروش بزرگ، حدود 550 تا 530 پ) می‌رسد که مورد شگفتی اروپاییان است، البته برخی تحقیقات گسترده نشان می‌دهد که اولین بار عیلامی‌ها آن را اختراع کرده‌اند. بعلاوه، سیستم تصفیه هوا که این روزها دستگاه‌های آن هر روز به شکل کامل و مدرن‌تر به بازار عرضه می‌شود، در شکلی ساده، اولین بار به دست ایرانیان درست 500 سال قبل از میلاد مسیح و زمانی که اروپایی‌ها ابدا تصور ساخت چنین سیستمی را نداشتند به انجام رسیده است. شیوه کارکرد این سیستم به این شکل بوده که به بالای ساختمان متصل می‌شد و در حالی که هوای خنک را به داخل می‌کشید، هوای گرم را به بیرون می‌فرستاد؛ در این حالت دمای هوای خانه به اعتدال می‌رسید!
فکت تاریخی در مورد یخچال
فرآیند ساخت و تکمیل شدن یخچال‌هایی که به شکل مدرن و امروزی در خانه‌ها می‌بینیم از سال 1750 میلادی شروع شده و در سال 1930 به اوج خود رسیده است؛ اما ایرانی‌ها برای اولین بار در سال 1960 اولین یخچال‌های خانگی را با چشم خود دیدند.
جشن تولد و سالروزها
حتما تا کنون با تاریخ‌های مهم زندگی‌تان گلاویز بوده‌اید؛ تاریخ تولد، وفات، ازدواج، سالگرد دوستی و غیره! شاید باور نکنید ولی ریشه این جشن‌ها به شکلی حیرت‌انگیز به فرهنگ ایرانیان بازمی‌گردد. جشن‌های تولد به‌عنوان فستیوال‌هایی بزرگ برای گرامیداشت تولد پادشاه آغاز شد، اما ایرانی‌ها در نهایت این مفهوم را گسترش دادند و رفته رفته مراسم‌های متفاوتی را در برگرفت و در نهایت جشن تولد را اختراع کردند. این جشن ها شامل غذاهای ویژه‌ای بود که برای مهمان افتخاری تهیه می‌شد و کیکی که بعد از غذا سرو می‌شد، در برخی موارد حتی روی آن چیزی شبیه به شمع می‌گذاشتند. ممکن است خود کیک مخصوصاً برای این مراسم تهیه شده باشد، اما خوردن شیرینی یا نوعی غذای دیگر بعد از شام بعد از هر وعده عصرانه رایج بود. نویسندگان یونانی ایرانیان را به خاطر این عمل مورد انتقاد قرار می‌دادند، اما ایرانیان یونانی‌ها را به دلیل قدردانی نکردن از ارزش دسرها وحشی و ساده‌اندیش می‌دانستند و آنها را بی‌فرهنگ و کم‌خوراک می‌پنداشتند. جشن تولد و مفهوم دسر هر دو ارزش فرهنگی ایرانی لذت بردن از زندگی را نشان می‌دهد و هر روز را به جشن تبدیل می‌کند. جالب است بدانید که مراسم‌های متفاوت دیگری در ایران زمین برگزار می‌شد که گاهی با آیین‌ها، رسومات و دین مردم ارتباطی تنگاتنگ داشت. هر کدام از این جشن‌ها ویژگی‌های خاص و معانی خاص خود را داشتند که برخی از آنها را همچنان به اجرا در می‌آوریم. همین ادامه یافتن جشن‌ها و ریشه‌های آن همواره برای اروپایی‌ها جای شگفتی داشته و افراد متفاوت همواره به مدحش زبان گشوده‌اند.
فکت تاریخی در مورد کیک
کیک به شکلی که امروز در تولدها می‌بینیم، در زمان باستان دیده نمی‌شود؛ حتی در اروپا کیک به شکل نان فطیر در قرن 15 میلادی دیده شده است. آن هم زمانی که بازرگانان شروع به رفت و آمد به خاور دور کردند و با خود شکر، این طلای سفید لوکس را آوردند. نکته جالب این است که شکر تا مدت‌ها همچون خوراکی لوکسی بود که به دست قشر فقیر جامعه نمی‌رسید، در حالی که در ایران باستان شکر در دسترس تمام مردم بوده است.
ظرف بلور
صحبت بر سر محلی که اولین بار شیشه در آن تولید شده است بسیار فراوان است، اما برخی آن را به ساسانیان، برخی به بین‌النهرینی‌ها و برخی دیگر به فینیقی‌ها نسبت می‌دهند. چیزی که مسلم است این است که شیشه در اروپا بسیار دیرتر و در روم دیده شده است. با این وجود آثار به دست آمده از دوره ساسانیان نشان می‌دهد که مردمان در این دوره به هنر شیشه‌گری تسلطی خاصی داشته‌اند. این تمدن باستانی با تسلط بر فنون شیشه‌گری، آثاری شگفت‌انگیز خلق کردند که تا به امروز نیز باستان شناسان را متحیر می‌کند. بلورهای ساسانی با رنگ‌های متنوع، ظرافت بی‌نظیر و طرح‌های پیچیده، نشان از سطح بالای فن و هنر این دوره است. این کشف، تصور اروپاییان از پیشرفت‌های علمی و هنری در ایران باستان را دگرگون کرده و نشان می‌دهد که ایرانیان باستان پیشگامان بسیاری از علوم و فنون بوده‌اند. درواقع، بلورهای ساسانی به دلیل زیبایی و کیفیت بالا، به کشورهای همسایه و حتی به روم و چین نیز صادر می‌شدند. این امر باعث شد تا صنعت شیشه‌گری در این کشورها نیز توسعه یابد. بسیاری از تکنیک‌های تولید بلور که در دوره اسلامی و قرون وسطی استفاده می‌شد، ریشه در تکنیک‌های ساسانی داشت.
فکت تاریخی در مورد بلور
در کتاب مقدس مسیحیان شیشه از نظر گرانبهایی با طلا مقایسه شده است. این در حالی است که در دوره ساسانیان مردم از ظروف بلور استفاده کرده و آن را شی‌ای دور از دسترس نمی‌دانستند. این مساله نکته‌ای دیگر در مورد تاریخ ایران باستان است که اروپاییان را شگفت زده می‌کند. به خصوص وقتی ظروف شیشه‌ای به شکلی هنرمندانه و خلاقانه در دوران باستان به چشم می‌خورند.
