فاطمه جعفریان، وکیل پایه یک دادگستری عضو مرکز وکلای قوه قضائیه البرز می‌گوید: در واقع، زمانی که فردی چکی صادر می‌کند و در حساب بانکی‌اش موجودی کافی برای پوشش مبلغ چک وجود ندارد، بانک مربوطه پرداخت آن چک را رد می‌کند و چک به عنوان «بلامحل» شناخته می‌شود. بلامحل بودن اعم از آن است که فاقد موجودی بوده یا چک به دلایلی نظیر کسر موجودی، عدم مطابقت امضاء و غیره قابلیت وصول نداشته باشد.
جعفریان می‌افزاید: به طور کلی دو روش برای وصول چک وجود دارد:
روش کیفری: چنانچه، چک برگشتی، دارای وصف کیفری باشد، امکان طرح شکایت کیفری صدور چک بلامحل و پیگیری آن در دادسرا و دادگاه کیفری وجود دارد. البته باید توجه داشت که طرح شکایت مربوط به جنبه کیفری و نیز سونیت صادر کننده چک بوده و برای وصول چک و مبلغ آن باید طرح دعوی به صورت حقوقی نیز صورت گیرد. در این روش دارنده چک موظف است در مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک، آن را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت کند.
در صورت عدم دریافت گواهی در این مدت، دیگر امکان اقدام به وصول چک از طریق رویه کیفری وجود ندارد. اقامه دعوای کیفری برای وصول چک را فقط می‌توان علیه صادر کننده چک مطرح کرد. بنابرین اقامه دعوای کیفری علیه ضامن و ظهرنویسان به هیچ عنوان امکان پذیر نیست. در چکهای سفید امضا، بدون تاریخ، مشروط و چک تضمین امکان طرح شکایت کیفری صدور چک بلا محل وجود ندارد.
روش حقوقی: در بسیاری از موارد، چک دارای وصف کیفری نبوده و در زمره چک های حقوقی قرار می‌گیرد. در این موارد، بسته به میزان مبلغ مندرج در چک، نوع چک (قدیمی یا صیادی) و نکات دیگر، مرجع صالح برای رسیدگی به این چک‌ها متفاوت می‌شود.
او ادامه می‌دهد: به طور کلی چک حقوقی را می‌توان از دو مرجع مختلف پیگیری کرد:
اجرای ثبت: بر اساس این روش و به دلیل تلقی «چک» به عنوان یک سند لازم الاجرا توسط قوانین، دارنده چک می‌تواند در صورت عدم پرداخت مبلغ چک، چک را به اجرا بگذارد. اجراییه چک برگشتی به صادرکننده چک یا بدهکار ابلاغ شده و مهلت ۱۰روزه داده می‌شود تا وجه چک برگشتی را به دارنده آن پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت در این مدت، اموال صادرکننده چک توقیف خواهد شد.
اقدام از طریق واحد اجرای احکام: بر اساس ماده ۲۳ قانون جدید چک، دارنده چک می‌تواند با ارائه گواهی عدم پرداخت، از دادگاه صالح تقاضای صدور اجراییه کند.
این وکیل می‌گوید: دادگاه در صورت وجود شرایط زیر علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجراییه صادر می‌کند:
الف. در متن چک، وصول وجه منوط به تحقق شرطی نشده باشد.
ب. در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهد صادر شده.
ج. گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده ۱۴ این قانون و تبصره‌های آن صادر نشده باشد.
شایان ذکر است دارنده چک باید قبل از هر اقدامی ابتدا به بانک محال علیه (بانک محل پرداخت وجه) مراجعه و گواهی عدم پرداخت را دریافت کند. در گواهی صادره باید کد رهگیری صادره از سوی سامانه صیاد نیز درج شده باشد.
