راهنماتو-بعد از ورزش در هوای گرم و درحالیکه بدن عرق کرده، آب خنک می‌چسبد. بطری آب را بر می‌دارید و با فرو دادن اولین جرعه آب خنک به سرعت حس می‌کنید که با طراوت و سرحال شده‌اید.
به گزارش راهنماتو، پاتریشیا دی لورنزو، استاد بازنشسته روان‌شناسی در دانشگاه بیرمنگام، می‌گوید «بدن به آب خنک واکنش هدونیستی [شادی بر مبنای لذت] نشان می‌دهد، وقتی حقیقتاً تشنه‌اید و آب می‌نوشید، طعم آب برایتان بسیار بیش‌تر لذتبخش است.»
اما چرا نوشیدن آب تا این حد احساس لذت در هنگام تشنگی ایجاد می‌کند؟
علت تشنگی در هنگام انجام تمرین سنگین بدنی، کاهش حجم خون بر اثر عرق کردن است. بیش‌تر نواحی مغز توسط موانع خون-مغز، لایه‌ای از سلول‌ها که نمی‌گذارند مواد سمی مضر و عوامل بیماری‌زا مغز را آلوده کنند، از هم جدا شده‌اند.
اما بخش‌های خاصی از مغز از این موانع بیرون هستند که اجازه می‌دهد تغیرات داخل خون سریع شناسایی شوند. وقتی بعد از خوردن غذای شور یا ورزش سنگین حجم خون‌مان کاهش پدا می‌کند، سلول‌های عصبی در این بخش‌های مغز سیگنالی را ارسال می‌کنند تا احساس تشنگی فعال شود.
یوکی اوکا، استاد زیست‌شناسی در کالتیک می‌گوید: «این واکنش سریع برای بقای ما ضرورت دارد. اگر این وضعیت خیلی طول بکشد، ممکن است دهیدراته شویم.»
سه بخش از بدن تشنگی را پردازش می‌کنند: اندام ساب‌فرونتیکال (SFO)، اندام عروقی لامینه پایانی (OVLT) و هسته پیش‌بینایی میانی (MnPO). هر دو اندام SFO و OVLT در بیرون از سد خونی-مغز قرار گرفته‌اند. در مطالعه‌ای که در سال 2018 روی موش‌ها انجام شد، اوکا مشخص کرد که درحالیکه همه این سه ناحیه سلول‌های عصبی‌ای دارند که باعث نوشیدن می‌شوند، وقتی این سلول‌ها به تحرک در می‌آیند، ارگان MnPO در میانه این فرایند قرار دارد. این اندام سیگنال تشنگی را از SFO و OVLT به سایر نواحی مغز ارسال می‌کند تا فرد وادار به نوشیدن شود.
اوکا می‌گوید، 30دقیقه طول می‌کشد که بعد از فرو بردن آب در بدن، در جریان خوب جذب و در بدن به گردش دربیاید. اما قبل از آنکه به طور کامل هیدراته شوید، بدن‌تان شروع به ارسال سیگنال‌هایی به مغز می‌کند که نشان می‌دهد دارید آب دریافت می‌کنید.
کافی است که لب را تر کنید، مغزتان یک سریع هورمون دوپامین را ترشح می‌کند. اغلب دانشمندان توافق دارند که دوپامین در پاداش-خواهی و حرکت و انگیزه دخیل است. دوپامین حیوانات را وادار می‌کند که روی رفتارهایی که پاداش‌دهنده است یا به بقای ما کمک می‌کند، مثل خوردن و نوشیدن، انرژی صرف کنند.
اوکا می‌گوید، اگر حین انجام کاری یا رفتاری، دوپامین آزاد شود، حیوان تمایل به تکرار آن را رفتار را پیدا می‌کند.
هنوز مشخص نیست که نوشیدن آب چطور هورمون دوپامین را ترشح می‌کند. اما مطالعه‌ای در سال 2019 ، که توسط اوکا و همکارانش، انجام شد، نشان داد که موش‌های تشنه‌ا که آب نوشیده بودند، هورمون دوپامین در بدن‌شان ترشح شده بود. در مقابل، موش‌هایی مستقیماً از طریق شکم‌شان آب دریافته کرده بودند، این هورمون در بدن‌شان ترشح نشده بود. این آزمایش نشان می‌دهد که عمل نوشیدن- نه رفع تشنگی – است که هورمون دوپامین را ترشح می‌کند.
اوکا می‌گوید که این توضیح می‌دهد چرا بیمارانی که دچار بی‌آبی هستند و از طریق سرم مایعات دریافت می‌کنند، همان تجربه پاداش که در هنگام نوشیدن از آب از یک لیوان به دست می‌آید را تجربه نمی‌کنند.
در یک فرایند مجزا، عمل بلعیدن آب نیز پیامی را به سلول‌های عصبی در MnPO ارسال می‌کند که بدن در حال دریافت آب است. سپس این ناحیه، سلول‌های عصبی تشنگی را در ناحیه SFO غیرفعال می‌کند و حس برطرف شدن نیاز به آب ایجاد می‌شود.
بعلیدن آب تنها مکانیسمی نیست که به رفع احساس تشنگی منجر می‌شود. بعد از آنکه آب وارد شکم می‌شود، بدن کاهش نسبت نمک به آب را در خون تشخیص می‌دهد. این امر به افزایش سطح هورمونی به نام پلی پپتید فعال کننده رگ (VIP) منجر می‌شود. این هورمون، نه خود آب، کمک می‌کند تا سلول‌های عصبی که به مغز سیگنال رفع تشنگی می‌فرستند، فعال شوند. هنوز چگونگی این فرایند یک راز است. محققان هنوز نمی‌دانند که VIP از کجا می‌آید یا آزادسازی آن چگونه راه‌اندازی می‌شود.
اوکا می‌گوید، فرایندی که سریعاً احساس تشنگی را رفع می‌کند، باعث می‌شود که ما بیش‌از حد آب ننوشیم. اما برایش جای سوال است که آیا این فرایند در خدمت بقای فرد بوده یا جمع. مثلاً در زمان کمبود منابعی مانند آب، رفع سریع تشنگی به بقای موجودات کمک می‌کرده است. اما این فرضیه باید آزمون شود و در حد یک ایده است.
او می‌گوید: «اگر این فرضیه درست باشد، به حقیقت جالبی می‌رسیم و آن اینکه چطور مدارهای عصبی تکامل پیدا کردند که فقط به خودمان فکر نکنیم بلکه به فکر دیگران هم باشیم.»
