بیماری هاری تهدیدی در سراسر جهان است. سالانه ۶۰ هزار نفر بر اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند و بنا‌بر اعلام سازمان جهانی بهداشت ۹۹٪ از موارد بر اثر گاز‌گرفتگی سگ‌ها بوده است.
هرچند برای هاری واکسنی وجود دارد که پس از گاز‌گرفتگی مؤثر است اما اگر گاز‌گرفتگی در صورت یا نزدیک به عصب باشد واکسن همیشه مؤثر نیست.
در ماه ژوئیه در شهر اراکونام هند نیرمال چهار‌ساله بیرون خانه بازی می‌کرد که سگ ولگردی به او حمله کرد.
پدرش فقط چند دقیقه او را تنها گذاشته بود که سگ دهان پسر خردسال را گاز گرفت. بالاجی، پدر او به شبکه محلی گفت: «من فقط رفتم توی خانه تا آب بیاورم. وقتی برگشتم دیدم صورت و دهانش زخمی شده است و به شدت خون‌ریزی می‌کند».
خانواده نیرمال به سرعت او را به بیمارستان رساندند و پانزده روز در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شد.
وقتی وضعیت او ثبات پیدا کرد از بیمارستان مرخص شد اما مدت کوتاهی پس از رسیدن به خانه نشانه‌های بیماری هاری در او ظاهر شد.
او را دوباره به بیمارستان بردند و دریافتند که ویروس هاری به سیستم عصبی او حمله کرده است. دو روز بعد نیرمال جان خود را دست داد.
گاهی بچه‌ها می‌ترسند به خانواده خود بگویند که سگ آنها را گاز گرفته است و در نتیجه سر وقت واکسن هاری دریافت نمی‌کنند.
در شهر مومبای بین سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۵ حدود ۱.۳ میلیون نفر مورد حمله سگ‌ها قرار گرفتند که ۴۳۴ نفر آنان بر اثر بیماری هاری جان باختند.
اما چنین حملاتی تنها خطر سگ‌های ولگرد نیست.
سازمان خیریه ائتلاف بین‌المللی مدیریت حیوانات می‌گوید جمعیت مهارنشده سگ‌های ولگرد خطرات دیگری مانند تصادفات رانندگی، خطر حمله به احشام و هراس مردم از رفتن به خیابان‌ها را هم به دنبال دارد.
اقدام بحث‌برانگیز جدید ترکیه
سگ‌های ولگرد یکی از مشکلات روز‌افزون ترکیه است و سازمان دامپزشکی این کشور برآورد می‌کند که حدود ۶.۵ میلیون سگ ولگرد در این کشور وجود داشته باشد.
به گفته سازمان ایمنی جاده‌ای ترکیه در دو سال گذشته سگ‌های ولگرد باعث مرگ ۱۰۰ نفر چه به طور مستقیم و چه بر اثر ایجاد تصادفات رانندگی شده‌اند.
ژوئیه امسال دولت ترکیه قانونی تصویب کرد که شهرداری‌های سراسر کشور موظفند تا چهار سال آینده همه سگ‌های ولگرد را به پناهگاه‌های ویژه منتقل کنند و شهردار‌هایی که در این کار تعلل کنند با مجازات زندان مواجه خواهند شد.
رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه یک روز پس از ارسال لایحه قانونی به پارلمان گفت: «سگ‌های ولگرد به بچه‌ها و بزرگسالان و سالمندان و جانوران دیگر حمله می‌کنند. آنها باعث بروز تصادفات رانندگی می‌شوند».
از سال ۲۰۰۴ شهرداری‌ها به طور قانونی سگ‌های ولگرد را جمع‌آوری کرده و واکسن می‌زدند. آنها را همچنین عقیم می‌کردند و سپس آنها را در همان خیابانی که بودند رها می‌کردند.
این روش CNVR نامیده می‌شود که حروف اول لاتین مراحل جمع‌آوری، عقیم‌سازی، واکسیناسیون و رها‌سازی است و از نظر بسیاری از کارشناسان بهترین روش تلقی می‌شود اما رئیسجمهور اردوغان گفت که این روش موفق نبوده است.
دکتر گولای ارتورک از انجمن دامپزشکان ترکیه می‌گوید: «برای کارایی این روش باید ۷۰٪ سگ‌های ولگرد عقیم شوند».
مطابق قانون جدید سگ‌های ولگرد واکسینه و عقیم می‌شود اما پس از آن به جای رها‌سازی به پناهگاه‌های ویژه سگ‌های ولگرد منتقل می‌شوند (تا به عنوان حیوان خانگی پذیرفته شوند یا همان‌جا بمیرند). فدراسیون حفاظت از حیوانات هشدار می‌دهد که این روش پر‌هزینه است و پناهگاه‌های باز و حضورهمه سگ‌ها در یک محوطه به معنای این است که سگ‌های قوی‌تر اجازه غذا خوردن به سگ‌های ضعیف‌تر نمی‌دهند و بیماری‌های گوناگون هم به سرعت شیوع پیدا می‌کند.
دکتر الی هیبی، مدیر ائتلاف بین‌المللی مدیریت حیوانات می‌گوید: «روش پرهزینه‌تری که ممکن است باز هم با شکست مواجه شود و البته پناهگاه‌ها به سرعت پر خواهند شد».
در ترکیه و کشور‌های دیگر راه‌پیمایی‌هایی علیه این قانون جدید برپا شده است.
ما برای اظهار‌نظر با مسئولان ترکیه تماس گرفتیم اما تا زمان انتشار این مطلب پاسخی دریافت نکردیم.
بهترین راه برای کاهش جمعیت سگ‌های ولگرد چیست؟
دکتر هیبی از ائتلاف بین‌المللی مدیریت حیوانات می‌گوید عقیم‌سازی زود‌هنگام سگ‌ها بهترین روش برای کاهش جمعیت سگ‌های ولگرد است.
به این ترتیب سگ‌های ولگرد نمی‌توانند تولید مثل کنند و اگر سگ خانگی گم یا رها شود هم نمی‌تواند تولید مثل کند و باعث افزایش جمعیت سگ‌های ولگرد شود.
او می‌گوید: «جمع‌آوری سگ‌ها از خیابان‌ها بدون در نظر گرفتن ریشه به وجود آمدن نسل بعدی سگ‌های ولگرد کار بی‌نتیجه‌ای است. سگ‌های ولگرد مدام در حال تولید‌مثل هستند و هر سگ سالانه تا ۲۰ توله می‌زاید. به همین دلیل جمع کردن تعدادی از آنها از خیابان‌ها (چه با کشتار چه با انتقال به پناهگاه) در طولانی مدت تعداد سگ‌های ولگرد را کاهش نمی‌دهد».
کشتار سگ‌ها (گاهی در خیابان‌ها و گاهی در پناهگاه‌ها) نه فقط از نظر فعالان حقوق حیوانات بلکه از نظر بسیاری افراد بی‌رحمانه است و دل افرادی که در خیابان‌ها شاهد روش‌های گوناگون کشتار سگ‌ها هستند را به درد می‌آورد.
دبی ویلسون، روان‌درمانگر و پرستار بخش سلامت روان که پایان‌نامه دکترای خود در دانشگاه هادرز‌فیلد انگلستان را با موضوع «دفاع از حقوق کودک به معنای دفاع از حقوق حیوانات » نوشته است می‌گوید: «مشاهده بی‌رحمی با جانوران باعث کاهش حس همدلی در کودکان می‌شود و احتمال بروز بی‌رحمی به جانوران و همچنین انسان‌های دیگر را در بزرگسالی آنها افزایش می‌دهد».
کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق کودک می‌گوید کودکان باید در برابر مشاهده اعمال خشونت نسبت به حیوانات محافظت شوند.
موفقیت‌هایی در سراسر جهان
چه روش‌هایی موفق است؟
بوسنی‌ـ هرزگووین و تایلند دو کشوری هستند که با روش جمع‌آوری، عقیم‌سازی، واکسیناسیون و رها‌سازی موفق به کاهش تعداد سگ‌های ولگرد خود شده‌اند.
بنیاد جهانی حمایت از سگ‌ها در بوسنی می‌گوید که جمع‌آوری، عقیم‌سازی، واکسیناسیون و رها‌سازی باعث کاهش ۸۵٪ سگ‌های ولگرد در سارایوو، پایتخت بوسنی بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۳ شده است.
در منطقه شهرداری که سارایوو پایتخت بوسنی قرار دارد جمعیت سگ‌های ولگرد ۷۰٪ کاهش پیدا کرده است.
این کشور ناچار باید دامپزشکان بیشتری تربیت کند تا بتواند میزان عقیم‌سازی جمعیت سگ‌های ولگرد را تا حدود ۷۰٪ نگه دارد، میزانی که برای کاهش جمعیت کلی سگ‌های ولگرد ضرورت دارد. بنیاد خیریه حمایت از سگ‌ها کارزار‌های گوناگون در زمینه فواید عقیم‌سازی برگزار می‌کند که هدف آن آگاه‌سازی صاحبان سگ‌های خانگی است.
تعداد درمانگاه‌های دامپزشکی در این کشور دو برابر شده است و در نتیجه امکان مراقبت بیشتری از سگ‌های ولگرد و خانگی فراهم شده است.
پس از موفقیت در شهر سارایوو این روش در سال ۲۰۱۵ در بقیه مناطق هم استفاده شد.
سال گذشته بنیاد سوی‌داگ در تایلند اولین سازمان در تاریخ ۲۰ ساله اخیر بود که موفق به عقیم‌سازی و واکسیناسیون بیش از یک میلیون حیوان ولگرد شد. بیش از نیم میلیون از حیوانات ولگرد در بانکوک پایتخت این کشور بودند.
در سال ۲۰۰۳ این پروسه طولانی در مقیاس کوچک‌تری در جزیره پوکت هم اجرا شد.
دکتر الیسیا ایزیدورسزیک، مدیر بخش بین‌المللی رفاه حیوانات بنیاد سوی‌داگ می‌گوید: «ابتدا با جلب اعتماد جامعه محلی کار را شروع کردیم».
آنها موفق شدند در جزیره پوکت جمعیت سگ‌های ولگرد را از ۸۰ هزار به ۶ هزار برسانند. پس از این موفقیت این روش را در بانکوک اجرا کردند که جمعیت بیشتری از سگ‌های ولگرد داشت.
اما این پروژه در مسیر اجرا با مشکلات و موانعی رو‌به‌رو شد.
حدود پنج سال پیش، دولت تایلند برنامه‌ای برای انتقال سگ‌های ولگرد به پناهگاه پیشنهاد داد که مشابه سیاست جدید کشور ترکیه بود. فقط برای اینکه دریابند امکان‌پذیر نیست و منجر به تراکم شدید جمعیت سگ‌های ولگرد در پناهگاه‌ها شد.
دکتر هیبی می‌گوید: «پروژه‌های تایلند و بوسنی باعث کاهش جمعیت سگ‌های ولگرد و موارد ابتلا به بیماری هاری و گازگرفتگی‌ها شد و در عین‌حال باعث بهبود کیفیت زندگی سگ‌های ولگرد شد».
کشور‌هایی که هنوز تلاش می‌کنند
مأموران اخیراً در مراکش شروع به کشتار تعداد زیادی از سگ‌های ولگرد کرده‌اند.
هرچند دولت دلیلی برای این اقدام ارائه نکرده است اما برخی معتقدند ماجرا مربوط به میزبانی مراکش برای جام آفریقا ۲۰۲۵ و مسابقات فیفا ۲۰۳۰ باشد.
علی عز‌الدین، بنیان‌گذار انجمن بشردوستانه مراکش و مدیر انجمن‌های حفاظت از حیوانات مراکش می‌گوید این کشور برنامه جمع‌آوری، عقیم‌سازی، واکسیناسیون و رها‌سازی ندارد.
انجمن بشردوستانه مراکش برآورد می‌کند که این کشور حدود سه میلیون سگ ولگرد دارد و هر سال حدود ۵۰۰ هزار سگ ولگرد کشته می‌شوند.
بسیاری از آنها با شلیک گلوله یا زهر در مکان‌های عمومی کشته می‌شوند.
علی عز‌الدین می‌گوید: «کشتار بی‌نتیجه است چون سگ‌های باقیمانده بیشتر تولید‌مثل می‌کنند و جمعیت بزرگ‌تری با توانایی بقای بیشتر جای سگ‌های کشته شده را می‌گیرند».
سازمان آقای عز‌الدین می‌گوید به تازگی دریافته‌اند که مراکش بیش از سه میلیون گلوله کشنده برای کشتار سگ‌های ولگرد پیش از دو رویداد بزرگ فوتبال در این کشور سفارش داده است. هیچ‌کدام از مقامات رسمی این موضوع را تائید نکرده‌اند.
ما از دولت مراکش، شهرداری کازابلانکا و شهرداری شهر مراکش درخواست اظهار‌نظر کردیم اما تا زمان انتشار این مطلب پاسخی دریافت نکردیم.
دکتر هیبی می‌گوید جریانات اخیر نشان از پیشرفت جهانی در زمینه مهار جمعیت سگ‌های ولگرد دارد که بر اثر فشار افکار عمومی هم در این زمینه بی‌تأثیر نبوده است چون مردم خواهان استفاده از روش‌های متمدنانه‌تر و بنیادی‌تر برای کاهش جمعیت سگ‌های ولگرد هستند.
