همه چیز درباره بیماری آنفولانزا؛ علائم، درمان و راه های پیشگیری

راهنماتو- آنفولانزا یک بیماری ویروسی است که توسط ویروس آنفولانزا ایجاد می‌شود. این ویروس به طور معمول در فصل‌های سرد بیشتر است. قطرات تنفسی فرد آلوده می‌تواند دیگران را هم به این ویروس مبتلا کند.

به گزارش راهنماتو، آنفولانزا بیماری است که باید جدی گرفته شود. این ویروس به طور مداوم درحال جهش و تغییر است. به همین دلیل حتی افرادی که واکسن می‌زنند هرسال باید واکسن خود را تمدید کنند.

تعریف آنفولانزا

آنفولانزا (Influenza) یک بیماری عفونی ویروسی است که دستگاه تنفسی (شامل بینی، گلو و ریه‌ها) را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری توسط ویروس‌های آنفولانزا ایجاد می‌شود و معمولاً در فصل‌های پاییز و زمستان شایع است. ویروس آنفولانزا انواع مختلفی دارد که به سه گروه اصلی A، B و C تقسیم می‌شوند، اما نوع A و B معمولاً بیشترین شیوع و علائم شدیدتر را دارند.

ویژگی‌های ویروس آنفولانزا گروه A:

1. تنوع بالا: ویروس‌های گروه A به دلیل توانایی زیاد در تغییر و جهش ژنتیکی، بسیار متنوع هستند. این تغییرات می‌تواند باعث به‌وجود آمدن سویه‌های جدید ویروس شود.

2. همه‌گیری‌ها (پاندمی‌ها): بیشتر پاندمی‌های آنفولانزا در تاریخ (مانند آنفولانزای اسپانیایی در سال 1918) به‌وسیله سویه‌های گروه A ایجاد شده‌اند. این ویروس‌ها به‌دلیل تغییرات بزرگ (مانند "تغییر آنتی‌ژنی") می‌توانند به سرعت در جمعیت‌های انسانی پخش شوند.
3. زیستگاه‌های مختلف: ویروس‌های گروه A می‌توانند علاوه بر انسان‌ها، طیف وسیعی از گونه‌های حیوانی را نیز آلوده کنند. یکی از مهم‌ترین منابع انتقال این ویروس از حیوانات به انسان، پرندگان مهاجر هستند. به همین دلیل برخی سویه‌های ویروس آنفولانزا گروه A به عنوان "آنفولانزای مرغی" شناخته می‌شوند.

ویژگی‌های ویروس آنفولانزا گروه B:

1. محدودیت به انسان‌ها و پستانداران دریایی: ویروس‌های آنفولانزا گروه B برخلاف ویروس‌های گروه A که می‌توانند انسان‌ها و حیوانات (مانند پرندگان و خوک‌ها) را آلوده کنند، عمدتاً فقط انسان‌ها و گاهی پستانداران دریایی مانند فوک‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بنابراین، خطر پاندمی جهانی ناشی از ویروس گروه B کمتر از گروه A است.

2. تنوع کمتر: ویروس‌های گروه B نسبت به گروه A تنوع ژنتیکی کمتری دارند و نرخ جهش آنها هم کندتر است. به همین دلیل، شیوع جهانی (پاندمی) توسط ویروس گروه B کمتر رخ می‌دهد. با این حال، این ویروس‌ها می‌توانند در برخی فصل‌ها باعث شیوع گسترده و بیماری‌های جدی شوند.

واکسن‌های آنفولانزا معمولاً شامل سویه‌هایی از هر دو تبار هستند تا پوشش محافظتی بهتری در برابر ویروس ارائه دهند.

1. همه‌گیری فصلی: ویروس‌های گروه B در شیوع‌های فصلی آنفولانزا نقش دارند و در کنار ویروس‌های گروه A باعث بیماری می‌شوند. اگرچه بیماری ناشی از ویروس گروه B به اندازه گروه A شدید نیست، اما می‌تواند به ویژه در کودکان، سالمندان و افرادی با بیماری‌های مزمن منجر به عوارض جدی شود.
2. واکنش به واکسن: واکسن‌های آنفولانزا سالانه به گونه‌ای طراحی می‌شوند که شامل سویه‌های ویروس آنفولانزا گروه B نیز باشند. واکسن‌ها معمولاً شامل ترکیبی از سویه‌های ویروس گروه A و B هستند، تا بیشترین حفاظت ممکن را در برابر سویه‌های رایج هر سال فراهم کنند.

ویژگی‌های ویروس آنفولانزا گروه C:

1. محدودیت به انسان‌ها و برخی حیوانات: ویروس آنفولانزا گروه C عمدتاً انسان‌ها و گاهی خوک‌ها را آلوده می‌کند. برخلاف ویروس‌های گروه A که قابلیت آلوده کردن طیف گسترده‌ای از حیوانات را دارند، ویروس گروه C کمتر به حیوانات منتقل می‌شود.

2. علائم خفیف‌تر: ویروس آنفولانزا گروه C معمولاً باعث بروز علائم خفیف‌تر از آنفولانزاهای گروه A و B می‌شود. بسیاری از عفونت‌های ناشی از این ویروس به صورت سرماخوردگی یا علائم تنفسی خفیف است.
3. عدم شیوع گسترده (پاندمی): ویروس گروه C برخلاف گروه A و B، توانایی ایجاد شیوع‌های گسترده یا پاندمی ندارد. شیوع‌های کوچک و محلی آن ممکن است رخ دهد، اما به ندرت به صورت گسترده و جهانی پخش می‌شود.
4. تنوع ژنتیکی کمتر: ویروس گروه C به میزان کمتری از گروه‌های A و B تغییر ژنتیکی می‌کند. این امر باعث می‌شود که ویروس کمتر دچار جهش‌های آنتی‌ژنی شود و کمتر نیاز به واکسن یا درمان‌های جدید داشته باشد.
5. عدم وجود واکسن: به دلیل اینکه ویروس آنفولانزا گروه C باعث عفونت‌های خفیف‌تر می‌شود و در جمعیت عمومی شایع نیست، واکسن خاصی برای آن تولید نشده است. تمرکز واکسن‌های آنفولانزا بر روی ویروس‌های گروه A و B است که مسئول اصلی بیماری‌های شدید و همه‌گیری‌ها هستند.
6. شیوع در کودکان: ویروس گروه C اغلب در کودکان بیشتر شایع است و علائم خفیفی ایجاد می‌کند. به طور کلی، افراد پس از یک بار ابتلا به این ویروس، مصونیت نسبی پیدا می‌کنند، بنابراین شیوع آن در بزرگسالان کمتر است.

نشانه‌های بیماری آنفولانزا در هر سه گروه

1. علائم ویروس آنفولانزا گروه A:

ویروس‌های گروه A به طور معمول باعث علائم شدیدتر و شیوع‌های گسترده‌تری می‌شوند و می‌توانند به سرعت در میان جمعیت‌ها پخش شوند. علائم این گروه عبارتند از:

• تب ناگهانی و بالا (معمولاً بیش از 38 درجه سانتی‌گراد)
• لرز
• سرفه خشک
• گلودرد
• بدن‌درد و عضله‌درد شدید
• سردرد
• خستگی و ضعف شدید
• آبریزش بینی یا گرفتگی بینی
• تهوع، استفراغ یا اسهال (بیشتر در کودکان)

ویروس گروه A به علت شدت بالاتر علائم و پتانسیل ایجاد پاندمی‌ها (همه‌گیری‌های جهانی) مشهور است.

2. علائم ویروس آنفولانزا گروه B:

علائم ویروس آنفولانزا گروه B شبیه به گروه A است، اما معمولاً شدت کمتری دارند. با این حال، این ویروس‌ها می‌توانند در افراد با سیستم ایمنی ضعیف مانند سالمندان و کودکان، عوارض جدی ایجاد کنند. علائم عبارتند از:

• تب (نه به شدت گروه A)
• سرفه
• گلودرد
• بدن‌درد و خستگی
• سردرد
• گرفتگی یا آبریزش بینی
• خستگی متوسط تا شدید

این گروه عمدتاً در شیوع‌های فصلی فعال است و پاندمی ایجاد نمی‌کند، اما در کودکان و سالمندان می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد.

3. علائم ویروس آنفولانزا گروه C:

ویروس‌های گروه C معمولاً باعث بیماری خفیف‌تری می‌شوند و علائم آن بیشتر به سرماخوردگی شبیه است. این ویروس کمتر باعث شیوع گسترده می‌شود و بیماری‌های جدی ایجاد نمی‌کند. علائم عبارتند از:

• تب خفیف
• سرفه ملایم
• گلودرد
• آبریزش بینی
• بدن‌درد و خستگی خفیف

ویروس گروه C به ندرت باعث بیماری‌های شدید می‌شود و بیشتر در کودکان دیده می‌شود.

تفاوت در شدت علائم:

• گروه A: علائم شدیدتر، شیوع گسترده‌تر و خطر پاندمی.

• گروه B: علائم مشابه اما کمتر شدید، شیوع فصلی و خطر کمتر.
• گروه C: علائم خفیف‌تر شبیه به سرماخوردگی، شیوع محدود و نادر.

در کل، ویروس‌های گروه A و B هر دو می‌توانند بیماری‌های جدی ایجاد کنند، در حالی که ویروس گروه C معمولاً به بیماری‌های خفیف‌تر و محلی محدود است.

عوارض ناشی از ویروس آنفولانزا

1. پنومونی (ذات‌الریه):

   • یکی از جدی‌ترین عوارض آنفولانزا است که می‌تواند به دلیل خود ویروس آنفولانزا یا عفونت‌های باکتریایی ثانویه رخ دهد. پنومونی ویروسی به سرعت پیشرفت می‌کند و نیاز به درمان فوری دارد.

   • افرادی که به آنفولانزا مبتلا می‌شوند ممکن است در اثر تضعیف سیستم ایمنی دچار عفونت باکتریایی ریوی شوند.

2. عفونت‌های سینوسی (سینوزیت) و گوش (اوتیت میانی):

   • عفونت آنفولانزا ممکن است باعث عفونت‌های ثانویه در سینوس‌ها یا گوش میانی شود. این عفونت‌ها در کودکان رایج‌تر هستند و می‌توانند به آنتی‌بیوتیک نیاز داشته باشند.

3. تشدید بیماری‌های مزمن:

   • افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند آسم، دیابت، بیماری قلبی و ریوی ممکن است پس از ابتلا به آنفولانزا شاهد تشدید علائم بیماری‌های زمینه‌ای خود شوند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به آسم ممکن است با تشدید حملات آسم مواجه شوند، یا بیماران قلبی ممکن است دچار مشکلات قلبی جدی شوند.

4. برونشیت:

   • عفونت دستگاه تنفسی فوقانی ممکن است به برونشیت (التهاب راه‌های هوایی) منجر شود، که همراه با سرفه‌های شدید است و ممکن است به درمان دارویی نیاز داشته باشد.

5. سندرم شوک سمی:

   • این یک عارضه نادر اما جدی است که به دلیل عفونت‌های باکتریایی ناشی از ویروس آنفولانزا رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به آسیب به اندام‌ها و شوک شود.

6. میوکاردیت (التهاب عضله قلب) و پریکاردیت (التهاب پرده اطراف قلب):

   • در موارد نادر، ویروس آنفولانزا ممکن است به قلب آسیب بزند و باعث التهاب عضله قلب یا پرده قلب شود. این شرایط می‌تواند منجر به نارسایی قلبی شود.

7. آنسفالیت (التهاب مغز):

   • ویروس آنفولانزا ممکن است در برخی افراد باعث التهاب مغز شود که به عنوان "آنسفالیت" شناخته می‌شود. این وضعیت نادر است، اما می‌تواند علائمی مانند سردرد شدید، تب، تشنج و حتی کما ایجاد کند.

8. سندرم ری (Reye's Syndrome):

   • این عارضه نادر اما خطرناک بیشتر در کودکان و نوجوانانی دیده می‌شود که پس از ابتلا به آنفولانزا یا سایر بیماری‌های ویروسی از آسپرین استفاده کرده‌اند. سندرم ری می‌تواند به تورم مغز و آسیب شدید به کبد منجر شود.

9. عوارض عصبی و عضلانی:

   • در برخی موارد، ویروس آنفولانزا ممکن است باعث مشکلات عصبی و عضلانی مانند ضعف شدید عضلانی (میوزیت) یا التهاب اعصاب محیطی شود.

راه‌های تشخیص ویروس آنفولانزا

به طور معمول در همان معاینه بالینی اولیه پزشکان تشخیص ویروس را می‌دهند اما روش‌های دیگری هم وجود دارد.

1. ارزیابی بالینی:

• در مراحل اولیه، پزشک ممکن است بر اساس علائم بیمار، سابقه تماس با فرد آلوده، و شیوع فصلی آنفولانزا، بیماری را تشخیص دهد.

• علائمی که معمولاً در آنفولانزا مشاهده می‌شوند شامل تب ناگهانی، سرفه خشک، بدن‌درد، گلودرد و خستگی شدید هستند. با این حال، تشخیص بالینی به تنهایی ممکن است به دلیل مشابهت با سایر بیماری‌ها دقیق نباشد.

2. آزمایش‌های تشخیصی سریع آنفولانزا (RIDTs):

• این تست‌ها می‌توانند در حدود 10 تا 30 دقیقه نتیجه دهند و برای تشخیص نوع A یا B ویروس آنفولانزا استفاده می‌شوند. در این روش، از نمونه مخاط بینی یا گلو برای آزمایش استفاده می‌شود.

• مزایا: سرعت بالا و امکان انجام در مطب پزشک.
• معایب: حساسیت کمتری نسبت به روش‌های پیشرفته‌تر دارد و ممکن است نتایج منفی کاذب یا مثبت کاذب ارائه دهد.

3. تست‌های مولکولی (RT-PCR):

• تست واکنش زنجیره‌ای پلیمراز معکوس (RT-PCR) یکی از دقیق‌ترین و حساس‌ترین روش‌های تشخیص ویروس آنفولانزا است. این تست‌ها می‌توانند وجود ژن‌های ویروس آنفولانزا را با دقت بالایی شناسایی کنند.

• مزایا: دقت بالا و توانایی شناسایی نوع و سویه خاص ویروس آنفولانزا (A یا B).
• معایب: زمان بیشتری نسبت به تست‌های سریع لازم دارد (چند ساعت تا یک روز) و هزینه بالاتری دارد.

4. کشت ویروس:

• در این روش، نمونه گرفته‌شده از گلو یا بینی در محیط آزمایشگاهی کشت داده می‌شود تا ویروس آنفولانزا شناسایی شود.

• مزایا: این روش دقیق است و می‌تواند نوع و سویه ویروس را مشخص کند.
• معایب: زمان‌بر است (چند روز طول می‌کشد) و بیشتر در تحقیقات و مطالعات علمی استفاده می‌شود، نه برای تشخیص بالینی فوری.

5. تست‌های سرولوژیک:

• در این روش، سطح آنتی‌بادی‌های خاص علیه ویروس آنفولانزا در خون اندازه‌گیری می‌شود. این روش بیشتر برای بررسی عفونت‌های گذشته یا در مطالعات اپیدمیولوژیک استفاده می‌شود.

• مزایا: مناسب برای بررسی پاسخ ایمنی بدن و تعیین اینکه آیا فرد قبلاً به ویروس مبتلا شده است.
• معایب: برای تشخیص عفونت حاد (مبتلا شدن به تازگی) کاربرد کمتری دارد.

6. آزمایش آنتی‌ژن فلورسانس مستقیم (DFA):

• این آزمایش از یک رنگ فلورسانس برای شناسایی ویروس آنفولانزا در نمونه مخاط بینی یا گلو استفاده می‌کند.

• مزایا: دقت بیشتر از تست‌های سریع، امکان شناسایی نوع ویروس.
• معایب: زمان بیشتری نسبت به تست‌های سریع نیاز دارد و نیازمند تجهیزات و تخصص آزمایشگاهی است.

7. تست‌های ترکیبی آنفولانزا و COVID-19:

• به دلیل شباهت علائم آنفولانزا و COVID-19، برخی آزمایشگاه‌ها تست‌های ترکیبی ارائه می‌دهند که به طور همزمان وجود ویروس‌های آنفولانزا و کروناویروس را بررسی می‌کنند. این تست‌ها معمولاً از روش RT-PCR یا تست‌های مولکولی مشابه استفاده می‌کنند.

• مزایا: امکان تشخیص همزمان دو بیماری شایع در فصل‌های سرما.
• معایب: هزینه بالاتر و زمان بیشتر برای انجام تست.

درمان بیماری آنفولانزا

آنفولانزا بیماری نیست که درمان خاصی داشته باشد. به طور معمول با درمان‌های خانگی و حمایتی و با گذشت زمان باید از بدن خارج شود.

1. درمان‌های خانگی و حمایتی:

این روش‌ها به تسکین علائم و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند تا بدن بتواند بهتر با ویروس مقابله کند. برخی از روش‌های خانگی شامل:

• استراحت کافی:
  • استراحت و خواب کافی به بدن کمک می‌کند تا انرژی لازم برای مبارزه با عفونت ویروسی را به دست آورد. فعالیت بیش از حد می‌تواند سیستم ایمنی را ضعیف‌تر کند.
• مصرف مایعات کافی:
  • نوشیدن آب، چای گیاهی و سوپ می‌تواند از کم‌آبی جلوگیری کند و به پاکسازی بدن از مواد زاید کمک کند. همچنین، مایعات باعث رقیق شدن ترشحات مخاطی شده و خروج آن‌ها از بدن را آسان‌تر می‌کند.
• مصرف غذاهای سبک و مغذی:
  • در زمان بیماری، غذاهای سبک و مغذی مانند سوپ، سبزیجات و میوه‌های تازه برای تأمین مواد مغذی و تقویت سیستم ایمنی توصیه می‌شود.
• استفاده از بخور یا دوش آب گرم:
  • برای تسکین گرفتگی بینی و سرفه‌های خشک، استفاده از بخور یا دوش آب گرم می‌تواند موثر باشد.
• استفاده از مُسکن‌ها و داروهای بدون نسخه:
  • داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن می‌توانند به کاهش تب، بدن‌درد و سردرد کمک کنند. از مصرف آسپرین در کودکان و نوجوانان به دلیل خطر ابتلا به سندرم ری باید خودداری کرد.

2. درمان‌های دارویی (ضد ویروسی):

داروهای ضد ویروس برای درمان آنفولانزا می‌توانند علائم بیماری را کاهش دهند، طول مدت بیماری را کوتاه کنند و از بروز عوارض شدید جلوگیری کنند. این داروها به خصوص در افراد با شرایط خاص مانند سالمندان، کودکان، زنان باردار و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن توصیه می‌شوند. این داروها باید در 24 تا 48 ساعت اول شروع علائم مصرف شوند تا اثرگذار باشند.

مهم‌ترین داروهای ضد ویروسی آنفولانزا عبارتند از:

1. اوسلتامیویر تامیفلو:
   • این دارو به شکل کپسول و شربت در دسترس است و از جمله داروهای پرکاربرد برای درمان آنفولانزا می‌باشد.
   • نحوه عملکرد: مهار آنزیم نورآمینیداز که به ویروس کمک می‌کند از سلول‌های آلوده خارج شده و سلول‌های جدید را آلوده کند.
   • کاربرد: این دارو می‌تواند شدت علائم را کاهش داده و دوره بیماری را کوتاه کند. همچنین، در افرادی با ریسک بالا از بروز عوارض جدی جلوگیری می‌کند.
2. زانامیویر رلنزا :
   • این دارو به شکل استنشاقی (از طریق دهان) استفاده می‌شود.
   • نحوه عملکرد: مشابه اوسلتامیویر، با مهار آنزیم نورآمینیداز عمل می‌کند.
   • موارد مصرف: برای بیماران مبتلا به آنفولانزا که تحمل داروهای خوراکی را ندارند یا برای موارد خاص.
3. پرامیویر راپیووا:
   • این دارو به صورت تزریقی تجویز می‌شود و برای درمان آنفولانزا در موارد شدید یا بیمارانی که نمی‌توانند داروی خوراکی مصرف کنند استفاده می‌شود.
   • نحوه عملکرد: این دارو نیز با مهار نورآمینیداز ویروس عمل می‌کند و معمولاً در بیمارستان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
4. بالوکساویر ماربوکسیل زووفلوزا:
   • این دارو جدیدتر از سایر داروهاست و به صورت خوراکی مصرف می‌شود.
   • نحوه عملکرد: با مکانیسمی متفاوت از سایر داروها عمل می‌کند و تکثیر ویروس در داخل سلول‌های آلوده را متوقف می‌کند.
   • مزایا: یک دوز از این دارو کافی است و در مراحل اولیه بیماری موثر است.

3. درمان‌های مکمل و طبیعی:

برخی افراد از روش‌های طبیعی و مکمل برای کاهش علائم آنفولانزا استفاده می‌کنند. هرچند این روش‌ها به تنهایی جایگزین درمان‌های پزشکی نمی‌شوند، اما می‌توانند به بهبود علائم کمک کنند:

• ویتامین C: برخی مطالعات نشان می‌دهند که مصرف ویتامین C می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی و کاهش طول مدت سرماخوردگی و آنفولانزا کمک کند.
• اکیناسه (Echinacea): یک گیاه دارویی است که تصور می‌شود به تقویت سیستم ایمنی و مقابله با عفونت‌های ویروسی کمک کند.
• عسل و لیمو: این ترکیب می‌تواند به تسکین گلودرد و کاهش سرفه کمک کند.

راه‌های پیشگیری از ویروس آنفولانزا

1. واکسیناسیون:

• واکسیناسیون سالانه علیه آنفولانزا یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری است. واکسن آنفولانزا به بدن کمک می‌کند تا علیه سویه‌های شایع ویروس آنفولانزا آماده باشد و از بیماری‌های شدید و عوارض جدی جلوگیری کند.

• واکسن‌های آنفولانزا به‌ویژه برای گروه‌های پرخطر مانند سالمندان، کودکان زیر 2 سال، زنان باردار، و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن توصیه می‌شود.

2. بهداشت فردی:

• شستن دست‌ها: شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون به مدت حداقل 20 ثانیه به کاهش انتشار ویروس‌ها و باکتری‌ها کمک می‌کند. استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های الکلی نیز در مواقعی که دسترسی به آب و صابون نیست، مفید است.

• پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه و عطسه: استفاده از دستمال کاغذی یا آرنج برای پوشاندن دهان و بینی به جلوگیری از پخش قطرات آلوده کمک می‌کند. دستمال‌های استفاده‌شده باید فوراً در سطل زباله قرار گیرند و دست‌ها پس از استفاده از دستمال باید شسته شوند.
• اجتناب از لمس صورت: جلوگیری از لمس چشم‌ها، بینی و دهان با دستان آلوده می‌تواند به کاهش احتمال انتقال ویروس کمک کند.

3. حفظ فاصله اجتماعی:

• اجتناب از تماس نزدیک با افراد بیمار: اگر فردی علائم آنفولانزا دارد، از تماس نزدیک با او پرهیز کنید. اگر خودتان بیمار هستید، در خانه بمانید و از حضور در مکان‌های عمومی خودداری کنید.

• رعایت فاصله فیزیکی: در مکان‌های عمومی شلوغ، رعایت فاصله اجتماعی به کاهش انتقال ویروس کمک می‌کند.

4. استفاده از ماسک:

• پوشیدن ماسک: در دوران شیوع آنفولانزا یا در مکان‌های شلوغ، استفاده از ماسک می‌تواند به کاهش انتشار ویروس کمک کند. این امر به ویژه برای افرادی که در تماس با بیماران آنفولانزا هستند یا در فضاهای بسته و شلوغ قرار دارند، مفید است.

5. تقویت سیستم ایمنی:

• تغذیه سالم: مصرف غذاهای غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی، به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. میوه‌ها، سبزیجات، و مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین C، می‌توانند به حفظ سلامت بدن کمک کنند.

• فعالیت بدنی: ورزش منظم و فعالیت بدنی به تقویت سیستم ایمنی بدن و بهبود وضعیت عمومی سلامت کمک می‌کند.
• خواب کافی: خواب کافی و با کیفیت برای حفظ عملکرد مناسب سیستم ایمنی ضروری است.

6. حفظ بهداشت محیط:

• تمیز کردن و ضدعفونی کردن سطوح: سطوحی که به‌طور مکرر لمس می‌شوند مانند دستگیره‌های در، کلیدهای برق و لوازم الکترونیکی باید به‌طور منظم ضدعفونی شوند.

• تهویه مناسب: در مکان‌های بسته و شلوغ، اطمینان از تهویه مناسب و جریان هوای تازه می‌تواند به کاهش انتشار ویروس‌ها کمک کند.