سفر به کاخ مرموزی که رضا شاه در آن استعفا داد؛ کاخ فیروزه چرا خصوصی‌ترین کاخ رضا شاه بود؟

راهنماتو- کاخی که نامش کمتر شنیده شده، اما در دل خود بخشی از تاریخ پنهان قدرت‌گیری و افول رضا شاه را نگه داشته است؛ جایی برای تصمیم‌های سری، دیدارهای پشت پرده و شاید آخرین نگاه شاه به تاج. کاخ فیروزه!

به گزارش راهنماتو، اگر دیوارهای کاخ فیروزه می‌توانستند سخن بگویند، بی‌شک از شب‌های طولانی و سکوت‌های سنگینی می‌گفتند که در آن رضا شاه تصمیم به واگذاری سلطنت گرفت. امروز سفری خواهیم داشت به خصوصی‌ترین کاخ رضا شاه پهلوی که کمتر کسی آن را می‌شناسد. پس در این سفر هیجان انگیز همراه ما باشید.

تاریخچه کاخ فیروزه: از قاجار تا پهلوی اول

کاخ فیروزه یکی از بناهای تاریخی کمترشناخته‌شده اما پر اهمیت در تاریخ معاصر ایران است. این کاخ در اواخر دوران قاجار، احتمالاً در دوران سلطنت ناصرالدین شاه یا مظفرالدین شاه ساخته شد. برخی منابع غیررسمی، ساخت این کاخ را به ظل‌السلطان، پسر پرنفوذ ناصرالدین شاه، نسبت می‌دهند. این کاخ در منطقه‌ای خوش‌آب‌وهوا در جنوب‌شرقی تهران بنا شد، در محدوده‌ای که امروز در نزدیکی جاده قدیم تهران – ورامین و حوالی پادگان دوشان‌تپه قرار دارد.

نقاشی از قصر فیروزه در دوران قاجار

در دوران قاجار، این ملک به‌عنوان باغ-ویلا و اقامتگاه ییلاقی مورد استفاده قرار می‌گرفت و بیشتر جنبه تفریحی داشت. اما با روی کار آمدن رضاخان و پس از تثبیت قدرت او به عنوان شاه در سال ۱۳۰۴ خورشیدی، کاخ فیروزه به عنوان یکی از اقامتگاه‌های شخصی و استراتژیک وی مورد توجه قرار گرفت. موقعیت خاص این کاخ که در حاشیه تهران، نزدیک به مراکز نظامی و در عین حال دور از مرکز شلوغ پایتخت بود، باعث شد تا رضا شاه آن را برای اقامت‌های خصوصی، خلوت‌گزینی و جلسات محرمانه انتخاب کند.

رضاخان در سال‌های آغازین سلطنت، بارها به کاخ فیروزه رفت‌وآمد داشت. گفته می‌شود این مکان بیشتر از آن‌که محل برگزاری مراسم‌های رسمی باشد، مکانی برای استراحت، تأمل و تصمیم‌گیری‌های حساس سیاسی بوده است. وجود نیروهای نظامی در اطراف و دیوارهای بلند آن، امنیت کاخ را تضمین می‌کرد و امکان برگزاری جلسات سری و دیدار با چهره‌های سیاسی خاص را فراهم می‌آورد.

رویدادهای مهم تاریخی در کاخ فیروزه

از مهم‌ترین رویدادهایی که به کاخ فیروزه نسبت داده می‌شود، اقامت رضا شاه در واپسین روزهای سلطنت و تصمیم‌گیری درباره واگذاری تاج‌وتخت است. در شهریور ۱۳۲۰، با ورود نیروهای متفقین به ایران، رضا شاه تحت فشار شدید داخلی و خارجی قرار گرفت. بنا به برخی منابع تاریخی و خاطرات رجال آن دوره، رضا شاه در همین کاخ فیروزه و پس از جلساتی محرمانه با نزدیکان خود، از جمله محمدعلی فروغی، نخست‌وزیر وقت، تصمیم به کناره‌گیری از سلطنت گرفت و ولیعهد خود، محمدرضا پهلوی، را به عنوان جانشین معرفی کرد.

رضا شاه در روزهای آخر سلطنت و پسرش در کاخ فیروزه

همچنین در همین کاخ بود که برخی مذاکرات پشت‌پرده با عوامل بریتانیایی و نیروهای وفادار به سلطنت انجام شد. برخی اسناد آرشیوی نشان می‌دهند که رضا شاه پیش از ترک تهران به سوی بندرعباس (برای تبعید به جزیره موریس)، مدتی در کاخ فیروزه اقامت داشته و دیدارهایی محرمانه با سران ارتش و مقامات سیاسی وقت انجام داده است.

در سال‌های پیش از جنگ جهانی دوم نیز، کاخ فیروزه گاه محل اقامت مقامات خارجی یا سفرا برای دیدارهای غیررسمی و سری بوده است. به دلیل امنیت بالا و دسترسی محدود، این مکان انتخابی ایده‌آل برای گفت‌وگوهای دیپلماتیک بدون حضور رسانه‌ها بود.

معماری کاخ فیروزه و فضاهای آن

کاخ فیروزه در زمینی نسبتاً وسیع ساخته شده و معماری آن تلفیقی از سبک سنتی ایرانی با نشانه‌هایی از نوگرایی اوایل پهلوی است. نمای بیرونی کاخ دارای دیوارهای بلند و دروازه‌ای عظیم و محافظت‌شده است که ورود به فضای داخلی را محدود می‌کند.

درون کاخ، ایوان‌هایی با ستون‌های بلند و سقف‌های گچ‌بری‌شده دیده می‌شود. بخش‌هایی از پنجره‌ها دارای شیشه‌های رنگی هستند که یادآور معماری قاجاری‌اند. اتاق‌ها با گچ‌بری، آینه‌کاری و چوب‌کاری تزئین شده‌اند. در برخی قسمت‌ها بازسازی‌هایی انجام شده تا فضای داخلی ساده‌تر و کارآمدتر با روحیه معماری دوره پهلوی اول هماهنگ باشد.

بخش‌های اصلی کاخ عبارت‌اند از:

• ساختمان اصلی اقامتگاه: شامل چندین اتاق نشیمن، خواب، دفتر خصوصی و اتاق ملاقات خصوصی شاه.

• تالار کوچک جلسات: برای برگزاری نشست‌های محدود و محرمانه با مقامات عالی‌رتبه.

• ایوان جنوبی: مشرف به باغی بزرگ با درختان کهنسال و مسیرهای سنگ‌فرش‌شده.

• حوض‌خانه: با سقف ضربی و تزیینات سنتی، مکانی برای استراحت در روزهای گرم.

• باغ و فضای سبز: محصور با دیوارهای بلند، دارای درختان میوه، سرو، چنار و نارون.

این کاخ برخلاف سایر کاخ‌های پهلوی که با شکوه و جلال ساخته شده‌اند، بیشتر کارکردی شخصی، نظامی و حفاظتی داشته و فاقد تزیینات بسیار پرزرق‌وبرق است.

موقعیت جغرافیایی و امکان بازدید

کاخ فیروزه در جنوب‌شرقی تهران، در حوالی جاده قدیم تهران-ورامین و نزدیکی فرودگاه نظامی دوشان‌تپه قرار دارد. این منطقه در حال حاضر بخشی از حوزه‌های نظامی و امنیتی کشور است و خود کاخ نیز در اختیار نهادهای نظامی قرار دارد. به همین دلیل، امکان بازدید عمومی از کاخ فیروزه وجود ندارد و عکس‌ها یا اطلاعات دقیق و رسمی از وضعیت کنونی کاخ بسیار محدود هستند.

با این وجود، اهمیت تاریخی کاخ فیروزه به عنوان مکانی شخصی، خلوت و سرنوشت‌ساز برای رضا شاه پهلوی، آن را در ردیف آثار ارزشمند تاریخی قرار می‌دهد که نیازمند مستندسازی و بررسی بیشتر از سوی پژوهشگران تاریخ معاصر ایران است.