راهنماتو- در دل مهرشهر کرج، قصری مدرن و منحصربه‌فرد قرار دارد که زمانی اقامتگاه شخصی شمس پهلوی بود؛ کاخ مروارید یا کاخ شمس، بنایی با طراحی الهام‌گرفته از سفره‌ماهی که حالا زیر سایه فراموشی، داستان‌های فراوانی از تجمل را در دل خود پنهان کرده است. اینجا، گذشته‌ای نه‌چندان دور، هنوز در معماری مدرن و فضای اشرافی‌اش طنین دارد.
به گزارش راهنماتو، در دل استان البرز و در انتهای بلوار سرسبز ارم در مهرشهر کرج، بنایی قرار گرفته که روزگاری اقامتگاه اشرافی یکی از چهره‌های شاخص خاندان سلطنتی پهلوی بود. کاخ مروارید یا همان کاخ شمس، قصری مدرن، چشم‌نواز و منحصربه‌فرد است که امروزه در حصار گذر زمان، آرام و خاموش ایستاده است. این کاخ، نه‌تنها یادگاری از تاریخ معاصر ایران است، بلکه گواهی است بر پیوند معماری مدرن غربی با طبیعت بکر شمال غرب تهران. با ما همراه باشید تا در این مقاله از راهنمای سیر و سفر، قدم به دل تاریخ، معماری و سرگذشت این کاخ برداریم؛ قصری که زمانی یکی از مجهزترین و خاص‌ترین اقامتگاه‌های سلطنتی در ایران بود.
بیشتر بخوانید: سفر به اقامتگاه لوکس شاه در نیویورک؛ چرا کاخ والدورف آستوریا برای پهلوی‌ها جذاب بود؟
بیشتر بخوانید: سفر به کاخ ملکه مادر در چالوس؛ مادر محمدرضا پهلوی در دل این جنگل‌ها چه می‌کرد؟
بیشتر بخوانید: مزخرف‌ترین فیلم‌های گلشیفته فراهانی؛ ۴ فیلم گلشیفته که کسی را جذب نکرد!
تاریخچه کاخ مروارید؛ ساخت قصری برای شمس پهلوی در کرج
در دهه ۱۳۴۰ شمسی، شمس پهلوی، خواهر محمدرضا شاه، به‌دلیل بیماری آسم و علاقه به آبوهوای معتدل، مهرشهر کرج را به‌عنوان اقامتگاه دائمی خود برگزید؛ منطقه‌ای که آن زمان تنها چند روستا را دربرمی‌گرفت. تصمیم او، نقطه آغاز ساخت کاخ مروارید بود.
عملیات ساخت کاخ در سال ۱۳۴۵ آغاز شد و تا سال ۱۳۴۷ ادامه داشت. طراحی این کاخ منحصربه‌فرد را وسلی پیترز، از معماران سرشناس آمریکایی و از شاگردان بنیاد فرانک لوید رایت، بر عهده داشت. هزینه ساخت بنا، طبق گزارشی از تهران تایمز در منطقه‌ی خوش‌آب‌وهوای مهرشهر واقع شده، در آن زمان به یک میلیون دلار می‌رسید.
با ساخت این کاخ، منطقه اطراف نیز توسعه یافت. بلواری چهاربانده و ویلاهایی لوکس در سه فاز طراحی شد که بعدها به مهرشهر شهرت یافت. شمس پهلوی تا سال ۱۳۵۷، به مدت ۱۲ سال، همراه خانواده‌اش در این کاخ زندگی می‌کرد و در آن میزبان مهمانانی برجسته از داخل و خارج کشور بود.
پس از انقلاب؛ از اردوگاه تفریحی تا بنای فراموش‌شده
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کاخ به بنیاد مستضعفان و سپس به بنیاد تعاون سپاه واگذار شد. بخش‌هایی از محوطه به شهرداری فروخته شد و کاربری آن به مجتمع اردویی-تفریحی شهید فهمیده تغییر یافت. در سال ۱۳۸۲، پس از بارش سنگین برف و شکایت اداره میراث فرهنگی، این مجموعه تعطیل شد.
در اردیبهشت ۱۳۹۳، با حکم دادستانی کرج، بخشی از مجموعه کاخ به سازمان میراث فرهنگی استان البرز واگذار شد. با این حال، وضعیت مالکیت همچنان مبهم باقی مانده و هیچ‌یک از وعده‌های مرمت و بازسازی عملی نشده‌اند.
معماری کاخ مروارید؛ تلفیقی از نوآوری، طبیعت و تجمل
کاخ مروارید روی زمینی به وسعت ۱۱۱ هکتار ساخته شده و زیر بنای آن حدود ۲۵۰۰ متر مربع است. طراحی خاص آن به‌شکل یک سفره‌ماهی با باله‌هایی گسترده است که از سه طرف توسط دریاچه‌ای مصنوعی احاطه شده است. بخش صدف‌مانند سازه، نماد شفاف‌تری از نام «مروارید» است که از درون آن سر برآورده.
سقف حلزونی‌شکل کاخ، با نورگیرهایی به‌فرم مروارید، یکی از جذاب‌ترین عناصر طراحی است. برخلاف بسیاری از کاخ‌های سلطنتی ایران، در طراحی و ساخت این بنا از هیچ‌یک از اصول معماری سنتی ایرانی استفاده نشده و تماماً بر اساس سبک مدرن غربی بنا شده است.
بخش‌های مختلف کاخ مروارید
-
تالار طلایی بار: یکی از مجلل‌ترین فضاهای کاخ، با تزئینات طلایی و دکوراسیون غربی.
-
دفتر مخصوص شمس: محلی برای جلسات خصوصی و نامه‌نگاری.
-
تالار پذیرایی و سالن بیلیارد: طراحی شده برای مهمانی‌های رسمی و اشرافی.
-
سالن سینما: مجهز به تجهیزات مدرن آن زمان برای نمایش فیلم.
-
استخر و آب‌نما: با طراحی یکپارچه با سازه اصلی.
-
اتاق صدف: با دکوراتیوی چشم‌گیر و فرم معماری حلزونی از بیرون.
-
باغ پرندگان نادر: محل نگهداری گونه‌های خاص و تزیینی از پرندگان.
شرایط فعلی و راهنمای بازدید
متأسفانه در حال حاضر ورود گردشگران به داخل کاخ ممنوع است و تنها امکان عکاسی از نمای بیرونی وجود دارد. بسیاری از بخش‌های بنا دچار تخریب‌های جدی شده‌اند؛ از نم‌دادگی سقف‌ها و شکستگی درب‌ها گرفته تا تخریب تزئینات داخلی.
فضای سبز اطراف کاخ که زمانی قرار بود توسط شهرداری کرج بازسازی شود، تجهیزاتی مانند مبلمان شهری پیدا کرده، اما این روند نیز نیمه‌کاره رها شده است.
موقعیت جغرافیایی کاخ
-
آدرس دقیق: استان البرز، کرج، مهرشهر، انتهای بلوار ارم
-
دسترسی: فاصله تا مرکز شهر کرج حدود ۱۵ دقیقه با خودرو (البته بدون ترافیک)
نکات مهم برای بازدیدکنندگان
-
ورود به کاخ و بازدید داخلی فعلاً ممکن نیست.
-
بازدید از نمای بیرونی و محوطه اطراف، برای علاقه‌مندان به معماری مدرن توصیه می‌شود.
-
بهترین زمان برای بازدید از فضای سبز اطراف، فصل بهار است.
-
استفاده از دوربین حرفه‌ای برای عکاسی از بیرون کاخ، به‌ویژه در طلوع یا غروب، نتایج خیره‌کننده‌ای به همراه دارد.
پارک هامون؛ نزدیک‌ترین جای دیدنی اطراف کاخ مروارید
اگر برای بازدید از نمای بیرونی کاخ مروارید رفتید و پس از آن نمی‌دانستید باید چکار کنید به روبه روی کاخ مروارید، یعنی پارک هامون، نگاهی بیاندازید. این پارک زیبا، به خصوص در فصل بهار جلوه‌ای بی‌نظیر دارد و با امکانات رفاهی خود فضای مناسبی برای گذران وقت در یک عصر بهاری فراهم می‌کند.
