راهنماتو- در دل جنگل‌های انبوه و مه‌آلود مازوپشته در استان مازندران، بنایی باشکوه و کمتر شناخته‌شده پنهان شده است: کاخ ییلاقی ملکه مادر، یکی از یادگارهای دوران پهلوی که برای مادر محمدرضا شاه، تاج‌الملوک آیرملو، ساخته شد.
به گزارش راهنماتو، این کاخ نه‌تنها بخشی از تاریخ معماری معاصر ایران را در دل خود جای داده، بلکه در سکوت و فراموشی، روایتگر روزگار پرزرق‌وبرق سلطنت و افول ناگهانی آن است. در این مطلب نگاهی خواهیم داشت به کاخ ملکه مادر در چالوس به همراه تاریخچه و معماری آن.
از ایده تا فراموشی: تاریخچه ساخت و سرنوشت کاخ ملکه مادر
کاخ ملکه مادر در دهه ۱۳۳۰ خورشیدی و به دستور مستقیم محمدرضا پهلوی در روستای مازوپشته از توابع شهرستان نوشهر ساخته شد. این منطقه به‌دلیل طبیعت بکر، فاصله نسبتاً کم از تهران، و موقعیت جغرافیایی خاص بین جنگل و دریا، یکی از محبوب‌ترین مناطق ییلاقی دربار پهلوی بود. در همان دوره، ساخت ویلاهای سلطنتی در شمال رونق گرفت، و این کاخ هم یکی از مجموعه‌های اختصاصی خاندان سلطنتی بود.
ملکه مادر، زنی با تمایلات سنتی اما خواهان رفاه، این کاخ را به‌عنوان پناهگاهی برای فرار از گرمای تابستان و سیاست‌های پرتنش پایتخت می‌دید. کاخ در نقطه‌ای ساخته شد که از یک سو به دریای خزر و از سوی دیگر به جنگل‌های سرسبز البرز مشرف است. طبق منابع غیررسمی، مهندسانی ایرانی و اروپایی در ساخت آن نقش داشتند و نظارت کلی با دربار سلطنتی بود. حتی گفته می‌شود این کاخ با نظارت بنیاد پهلوی و شخص اسدالله علم ساخته شد.
در دوران فعالیت، این کاخ محل اقامت‌های تابستانی ملکه مادر، و گاهی محل پذیرایی از مهمانان بلندپایه داخلی و خارجی بود. گفته می‌شود که در برخی دیدارهای غیررسمی، محمدرضا شاه نیز به این مکان آمده و جلساتی خصوصی یا خانوادگی در آن برگزار کرده است.
با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ و فرار خاندان سلطنتی از کشور، این کاخ نیز مانند بسیاری از کاخ‌ها و اموال سلطنتی دیگر مصادره شد. مدتی در اختیار نهادهای نظامی قرار گرفت، سپس به حال خود رها شد و کم‌کم نشانی از شکوه سابق را از دست داد. امروزه این بنا در وضعیت نیمه‌متروک است؛ درختان اطراف آن را در آغوش گرفته‌اند و سکوتی سنگین بر دیوارهای زخمی‌اش سایه انداخته.
شکوه در معماری: بررسی ساختار، فضاها و تزئینات داخلی کاخ
کاخ ملکه مادر نمونه‌ای شاخص از تلفیق معماری مدرن اروپایی با عناصر بومی شمال ایران است. بنای اصلی دارای دو طبقه به همراه یک نیم‌طبقه زیرزمینی است. نمای بیرونی ترکیبی از سنگ‌های محلی، آجر تزئینی و چوب‌های ضد‌رطوبت است که در هماهنگی کامل با طبیعت اطراف ساخته شده‌اند.
در ورودی کاخ، پلکانی عریض با نرده‌های فلزی کار شده وجود دارد که به ایوانی دلباز با ستون‌های کوتاه سنگی ختم می‌شود. این ایوان مشرف به جنگل است و یکی از زیباترین نقاط کاخ محسوب می‌شود.
طبقه اول شامل:
-
یک سالن پذیرایی بزرگ با سقف بلند و پنجره‌های سرتاسری با نورگیر طبیعی،
-
شومینه‌ای عظیم از سنگ تراش‌خورده،
-
اتاق غذاخوری رسمی با چشم‌انداز به باغچه پشتی،
-
آشپزخانه‌ای مدرن (برای آن دوره) با تجهیزات وارداتی.
طبقه دوم دارای:
-
چند اتاق خواب مخصوص ملکه مادر، خدمتکاران و محافظان،
-
کتابخانه‌ای کوچک با قفسه‌های چوبی ظریف،
-
حمام و سرویس‌های بهداشتی با کاشی‌های آبی فیروزه‌ای ساخت ایتالیا،
-
تراس‌های گسترده با چشم‌انداز ۳۶۰ درجه به جنگل‌های اطراف.
محوطه بیرونی کاخ نیز با دقت و ظرافت طراحی شده بود: مسیرهای سنگ‌فرش‌شده، باغچه‌های گل رز، حوض‌های آب‌نما و درختان کهنسال. همچنین گفته می‌شود یک ویلای کوچک برای کارکنان و محافظان در فاصله‌ای اندک از بنای اصلی ساخته شده که امروزه تقریباً به‌طور کامل تخریب شده است.
راهنمای بازدید از کاخ ملکه مادر: چگونه و کی به آن‌جا برویم؟
کاخ ملکه مادر در روستای مازوپشته، در نزدیکی نوشهر و در دل جنگل‌های انبوه شمال واقع شده است. مسیر دسترسی به آن از طریق جاده نوشهر به سمت نور و سپس جاده فرعی روستای مازوپشته انجام می‌شود. مسیر در بخش‌هایی خاکی و پیچ‌در‌پیچ است و پیشنهاد می‌شود با خودروی شاسی‌بلند یا با راهنمای محلی به منطقه وارد شوید.
در حال حاضر، این کاخ تحت مالکیت یا حفاظت رسمی سازمان میراث فرهنگی قرار ندارد و بازدید عمومی آن رسمی و قانونی نیست. با این حال، علاقه‌مندان به تاریخ معماری، عکاسان و پژوهشگران، گاه با کسب رضایت از ساکنان بومی یا راهنمایان محلی، از محوطه بیرونی آن بازدید می‌کنند.
نکات مهم برای بازدید:
-
بهتر است در فصول خشک‌تر سال (اواخر بهار یا تابستان) به منطقه سفر کنید.
-
مراقب مارها، رطوبت بالا و لغزندگی مسیر جنگلی باشید.
-
به دلیل متروکه بودن فضا، بازدید انفرادی یا شبانه به‌شدت توصیه نمی‌شود.
اگرچه وضعیت فعلی کاخ مناسب نیست، اما بدون تردید این مکان قابلیت تبدیل‌شدن به یکی از جذاب‌ترین نقاط فرهنگی و توریستی شمال کشور را دارد. با مرمت و ثبت رسمی، می‌توان آن را به بخشی از حافظه ملی و گردشگری تاریخی ایران بازگرداند.
