راهنماتو-به نظر می‌رسد این روزها افرادی زیادی دچار وضعیتی به نام بیماری خودایمنی شده‌اند. چه اتفاقی دارد اطراف ما میفتد؟
به گزارش راهنماتو، اگر فکر می‌کنید خیلی‌ها این روزها به نحوی دچار نقص ایمنی شده‌اند، مشاهدات‌تان درست است. بیماری‌های خودایمنی در سراسر جهان در حال افزایش است و نمی‌توان فقط به واسطه ژنتیک آن‌ها را توضیح داد.
بیماری خودایمن به وضعیتی گفته می‌شود که سیستم ایمنی فرد به بدن‌اش حمله می‌کند. بیش از 100وضعیت، از جمله موارد شناخته‌شده‌تر مثل آرتروز رماتیسمی، لوپوس و ام.اس و موارد کمتر شناخته‌شده‌ای مانند اسلکرودرما و هپاتیت خودایمن، شناخته شده‌اند.
در ایالات متحده از هر 5نفر 1نفر دچار شکل از بیماری خودایمن است. این بیماری‌ها زنان را بیش‌تر از مردان گرفتار می‌کنند و اغلب در خانواده وجود دارند اما ژنتیک نمی‌تواند تنها عامل خطر برای این بیماری‌ها باشد. وضعیت‌های خودایمن به نحوی در حال افزایش هستند که نمی‌توان فقط ژن‌ها را مسبب بروز آن‌ها دانست. مثلا مابین 1950 تا 2000، نرخ ابتلا به بیماری کوهن، ام.اس و دیابت نوع اول 300درصد یا بیش‌تر افزایش یافته است.
اگر در آنچه در اطراف‌مان در حال تغییر یافتن است عمیق‌تر شویم، متوجه می‌شویم که اوضاع خیلی پیچیده‌تر است. بیماری‌های خودایمن نه تنها در حال افزایش است، بلکه اغلب در سنین پایین‌تر رخ می‌دهد. وقوع بیماری خودایمن در سنین پایین‌تر چالش‌های منحصربه‌فردی دارد. بیماری مزمنی که در اوایل سنین کودکی آغاز می‌شود می‌تواند زندگی خانواده و خود فرد را به شدت تغییر دهد. شروع زودهنگام بیماری خودایمن خطر ایجاد سایر وضعیت‌های خودایمن را افزایش می‌دهد.
علاوه بر آن، بیماری‌های خودایمن در جاهایی در حال افزایش هستند که قبلا کمتر شایع بودند. بیماری‌های التهابی روده که در تمام قرن بیستم در آمریکای شمالی و اروپا شیوع گسترده‌تری داشتند، در دهه‌های اخیر در آفریقای جنوبی، آسیا و آفریقا افزایش یافته‌اند.
یک الگوی عجیب‌تر نیز درباره شیوع بیماری‌های خودایمن مشاهده می‌شود: وقتی افراد به سایر کشورها نقل مکان می‌کنند، خطر بیماری کودکان‌شان شبیه به جمعیت محلی می‌شود نه کشوری که والدین‌شان در آن متولد شدند. مثلا، وقوع دیابت نوع اول در پاکستان در حدود 1مورد در هر 100000نفر است. درحالیکه در انگلستان، 10برابر بیش‌تر است. اما نرخ ابتلا به دیابت نوع اول در میان کودکان پاکستانی که به انگلستان نقل مکان می‌کنند شبیه به جمعیت عمومی انگلستان می‌شود.
منشأ بیماری‌های خودایمن رو به افزایش چیست؟
یک نظریه قدیمی درباره منشأ بیماری‌های خودایمن و حساسیت‌زا به نام «نظریه بهداشت» شناخته می‌شود که می‌گوید تمیزی بیش از حد ـ یا به طور خاص کاهش بیماری‌های عفونی و افزایش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها ـ باعث تضعیف سیستم ایمنی ما شده است.
محیط ما، که کنش و برهم‌کنش نزدیکی با ژنوم ما دارد، احتمالا نقش بزرگی در این میان بازی می‌کند. اما مشخص شده که نظریه بهداشت نمی‌تواند آنچه را که در حال وقوع است به طور کامل توضیح دهد: به نظر می‌رسد خطر ابتلای ما به این بیماری‌ها بیش‌تر به مواجهه روزمره ما با میکروب‌ها مرتبط است نه عوامل عفونی بیماری‌زای واقعی. این میکروب‌ها شامل میکروب‌هایی که نوزاد در هنگام تولد در کانال تولد با آن‌ها مواجه می‌شود، میکروب‌های موجود در سیستم گوارش (که تحت تأثیر رژیم غذایی ما هستند) و همینطور تعامل با کودکان در مهد کودک و حیوانات در خانه و مزرعه می‌شوند.
ازآنجایی که برخی از ابعاد محیط مدرن ما امروز نسبت به گذشته «پاکیزه‌تر» است، تغییرات ناسالمی که خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمن را در ما افزایش می‌دهند، فراگیر هستند: غذاهای ما نسبت به قبل بیش‌تر فراوری شده‌اند، ما بیش‌تر تحت استرس هستیم، خواب‌مان کمتر شده است و آلودگی هوا در اکثر نقاط جهان وجود دارد. همه این عوامل در ایجاد بیماری‌های خودایمن نقش دارند (بنابراین صرف به حداقل رساندن «بهداشت» فردی، مثل اجتناب از شستن دست‌ها، احتمالا نمی‌تواند خطر ابتلا به بیماری را کم کند. )
این معما یک قطعه دیگر نیز دارد. جوانان بیش‌تری این روزها دچار سرطان می‌شوند. این دو پدیده ـ بیماری‌های خودایمن و سرطان ـ یین و یانگ سیستم ایمونولوژی هستند. سیستم ایمنی بدن ما مدام به دنبال شکار سرطان و حذف آن در بدن‌مان است. بسیاری از عوامل خطر محیطی که به آن سرطان‌‌ها کمک می‌کنند تا از شناسایی شدن فرار کنند، با عوامل خطری که در نسل‌های گذشته وجود داشتند متفاوت‌اند و در سنین پایین‌تری به ما ضربه می‌زنند. مثلا، سبک زندگی بی‌تحرک، مصرف نوشیدنی‌های حاوی قند و همه‌گیری چاقی از این قبیل موارد هستند. متعاقبا، سیستم ایمنی ما که به طور فزاینده خودش را برای مقابله با خطرات ادراک‌شده در حالت آماده‌باش قرار می‌دهد، اشتباهی علیه خودش شورش می‌کند.
همانطور که احتمال ابتلا به سرطان با افزایش سن بیش‌تر می‌شود، آنتی‌بادی‌ها نیز با افزایش سن بیش‌تر خودمان را هدف قرار می‌دهند – بزرگسالان 50سال به بالا بیش‌تر از افراد در سنین 20 و 40سالگی در بدن‌شان تجمع این آنتی‌بادی‌ها را دارند. اما آنچه ما را بیش‌تر نگران می‌کند آن است که این آنتی‌بادی‌ها نیز در دهه‌های اخیر افزایش پیدا کرده‌اند:
ما بین سال‌های 1988 تا 1991 حدود 15درصد از افراد 50سال به بالا چنین آنتی‌بادی‌هایی که به نام آنتی‌بادی‌های ضدهسته‌ای شناخته می‌شود، در خون‌شان داشتند. وقتی یک گروه قابل‌مقایسه در بین سال‌های 2011 تا 2012 مورد آزمایش قرار گرفتند، مشخص شد که این رقم به 20درصد افزایش یافته است.
محققان تازه در اول راه شناسایی نحوه اثرگذاری این آنتی‌بادی‌ها روی ابعاد مختلف زندگی ما هستند. بیمارانی که انواعی از وضعیت‌های شناخته‌شده خودایمن دارند، اغلب علائم شدید گوارشی نشان می‌دهند که هنوز به طور کامل نمی‌توانیم آن‌ها را درک کنیم. بخشی از همین بیماران دچار هایپرموبیلیتی مفاصل هستند و مسائلی با فشار خون و ضربان قلب، مثل پاتس (اختلال سیستم عصبی خودکار) دارند که دانشمندان تصور می‌کنند که همگی مبنای خودایمنی دارند.
همانطور که از عوامل ایجاد‌کننده بر می‌آید – که برخی نسبت به سایرین کمتر قابل کنترل هستند ـ نمی‌توان لزوما از بیماری‌های خودایمن پیشگیری کرد. اما می‌توان گام‌هایی برای کاهش خطرات، مثل خوردن غذای سالم یا کاهش استرس برداشت. به خصوص اگر در خانواده تاریخچه بیماری خودایمن دارید ارزش دارد این موارد را رعایت کنید.
آیا بارداری خطر بیماری خودایمن را افزایش می‌دهد؟
یک مطالعه بزرگ با مشارکت بیش از 1میلیون زن هلندی نشان داد که بارداری با افزایش 15درصدی ابتلا به بیماری‌های خودایمن بعد از زایمان طبیعی و 30درصد افزایش بعد از سزارین مرتبط است اما پرسش‌های بی‌پاسخ هنوز وجود دارند. می‌دانیم در زنان، فارغ از بارداری، نرخ ابتلا به بیماری‌های خودایمنی بیش‌تر است. مطالعه بزرگی که اوایل سال جاری میلادی در Cell انجام شد، مولکولی را شناسایی کرد که فقط در زنان بیان می‌شود و باعث می‌شود کروموزوم دوم ایکس آن‌ها غیرفعال شود که گمان می‌رود مقصر احتمالی در بروز بیماری‌های خودایمن است.
یک فرضیه خاص درباره بارداری میکروکایمریزم جنینی است. این اصطلاح به پدیده‌ای اشاره دارد که می‌گوید همانطور که نوزاد در رحم مادر در حال رشد است، مقادیر کمی از سلول‌های جنینی در جریان خون مادر آزاد می‌شوند که ممکن است سال‌ها بعد همچنان در خون مادر باشند. تعداد اندکی مطالعات بین میکروکایمریزم جنینی و بیماری‌های خودایمن ارتباط برقرار کرده‌اند. دانشمند هنوز مشغول‌اند تا این مسیرها را بهتر درک کنند.
آیا بین کووید و بیماری‌های خودایمن ارتباطی هست؟
عفونت سارس-کووی-2 می‌تواند باعث بدکارکردی سیستم ایمنی در سطوح بزرگ شود. بسیاری از پزشکان یادشان است که این بیماری در سال 2020 در بدن بیماران طوفان سیتوکینی ایجاد می‌کرد که التهاب سریع و مرگباری است که به واسطه سیستم ایمنی ایجاد می‌شود و بسیاری از کسانی که از این بیماری جان‌شان را از دست دادند دچار این وضعیت شده بودند. اما در میان بسیاری از نجات‌یافتگان کووید، تغییرات سیستم ایمنی که احتمالا به واسطه ویروس فعال شده است، ممکن است سال‌ها بعد از درمان بیماری حاد باقی بماند.
مشخص نیست که چه میزان از علایمی که به عنوان کووید طولانی می‌شناسیم، منشأ خودایمن دارند. اما می‌دانیم بر اساس مطالعه‌ای که در سال 2023 در هنگ‌کنگ به روی 1میلیون نفر انجام شد، خطر ابتلا به بیماری خودایمن مثل رماتیسم مفصلی و سوریاسیس، در مقایسه با پیش از کووید افزایش یافته بود. همچنین مشخص شد در میان کسانی که دو دوز واکسن کرونا دریافت کرده بودند، این علائم تا حد زیادی کاهش یافته بود. چندین ویروس دیگر شامل ویروس اپشتین–بار و تبخال نیز به همین منوال احتمال ابتلا به بیماری‌های خودایمن را افزایش داده بودند.
