راهنماتو- در دل یکی از پرترددترین خیابان‌های تهران و در سایه‌ی متروی میدان حر، عمارتی ۱۶۰ ساله پنهان شده است؛ بنایی که روزگاری خانه‌ی قدرتمندترین وزیر دربار پهلوی بود و امروز، قصه‌های ناگفته‌ای از جنگ، سیاست و تاریخ را در دل خود نگه می‌دارد. اینجا خانه تیمورتاش است؛ موزه‌ای که بیش از آن‌چه فکرش را بکنید حرف برای گفتن دارد.
به گزارش راهنماتو، شاید باورش سخت باشد، اما در قلب تهران مدرن و پرهیاهو، ساختمانی قد علم کرده که آجر به آجرش، رازهایی از دربار پهلوی، دسیسه‌های سیاسی و روزهای پرالتهاب تاریخ معاصر ایران را روایت می‌کند. این عمارت، تنها یک خانه قدیمی نیست؛ خانه‌ای است که صاحبش با دستور رضا شاه پهلوی کشته شد، اموالش مصادره شد و خودِ خانه، به مرکز فرماندهی ارتش تبدیل شد! حالا، همین بنا با چهره‌ای بازسازی‌شده، به موزه‌ای تبدیل شده که جنگ را از نگاه تاریخ و معماری به تماشا می‌گذارد. اگر تصور می‌کنید از تمام دیدنی‌های تهران باخبرید، خانه تیمورتاش در این مطلب از راهنمای سیر و سفر آمده است تا نظرتان را عوض کند.
بیشتر بخوانید: سفر به کاخ ملکه مادر در چالوس؛ مادر محمدرضا پهلوی در دل این جنگل‌ها چه می‌کرد؟
تیمورتاش که بود؟
تیمورتاش، یکی از چهره‌های تأثیرگذار دوران پهلوی اول، نقشی کلیدی در شکل‌گیری سلطنت رضا شاه ایفا کرد. او در دوران کودتای ۱۲۹۹ به عنوان یکی از نزدیکان رضا خان حضور داشت و با مهارت‌های سیاسی و ارتباطات خود، در تقویت موقعیت رضا خان تا رسیدن به پادشاهی نقش بسزایی داشت. تیمورتاش نه تنها از حامیان اصلی تبدیل سلطنت قاجار به پهلوی بود، بلکه پس از پادشاهی رضا شاه، به یکی از مهم‌ترین و پرنفوذترین رجال کشور تبدیل شد و مدتی به عنوان وزیر دربار فعالیت کرد.
او در دوران وزارت خود تلاش‌های گسترده‌ای برای نوسازی ساختار سیاسی و دیوان‌سالاری ایران انجام داد و در سیاست خارجی نیز به‌ویژه در مذاکرات با شوروی و انگلستان، نقش فعالی داشت. اما با گذشت زمان و افزایش قدرت رضا شاه، اختلافاتی میان آن دو پدید آمد. رضا شاه که به شخصیت مستقل و محبوب تیمورتاش بدبین شده بود، به تدریج از او فاصله گرفت.
در نهایت، در سال ۱۳۱۲، تیمورتاش به اتهام خیانت بازداشت و پس از مدتی در زندان قصر به دستور رضا شاه کشته شد. مرگ او یکی از تلخ‌ترین و بحث‌برانگیزترین وقایع آن دوره است؛ مردی که خود از پایه‌گذاران حکومت پهلوی بود، قربانی بی‌اعتمادی همان ساختاری شد که در به‌وجود آمدنش نقش داشت.
چرا رضا شاه تیمورتاش را کشت؟
بدبینی رضا شاه به تیمورتاش تدریجی و ریشه‌دار بود. تیمورتاش، به عنوان فردی باسواد، کاردان و دارای ارتباطات گسترده داخلی و خارجی، شخصیتی پرنفوذ در دستگاه حکومتی شده بود. او در مذاکرات مهم بین‌المللی، به‌ویژه با شوروی و انگلیس، چهره‌ای مستقل از خود نشان می‌داد و حتی گاه تصمیماتی می‌گرفت که بدون هماهنگی کامل با رضا شاه بود. همین روحیه استقلال و نفوذ فزاینده‌اش، در حالی که رضا شاه تمایل داشت همه امور را شخصاً کنترل کند، موجب تردید و سوءظن در دل شاه شد.
یکی از نقاط عطف این بدبینی، ناکامی تیمورتاش در مذاکرات با شرکت نفت انگلیس بود. رضا شاه که امید زیادی به کسب امتیازات بهتر داشت، شکست در این مذاکرات را تا حدی متوجه تیمورتاش دانست. افزون بر این، گزارش‌هایی نیز از جانب اطرافیان و عوامل اطلاعاتی به شاه می‌رسید که در آن‌ها از تیمورتاش به عنوان فردی بلندپرواز و حتی بالقوه خطرناک برای تاج و تخت یاد می‌شد.
همین نگرانی‌ها نهایتاً باعث شد که رضا شاه به او اعتمادش را از دست بدهد. در سال ۱۳۱۱، تیمورتاش بازداشت و پس از مدتی در زندان قصر به طرز مشکوکی کشته شد. پس از مرگ او، نه تنها حیثیت سیاسی‌اش نابود شد، بلکه اموال و دارایی‌هایش نیز به طور کامل توسط حکومت مصادره شد. خانواده‌اش سال‌ها با تبعات این واقعه دست‌وپنجه نرم کردند و نام او برای مدتی از حافظه رسمی حکومت پاک شد.
مرگ تیمورتاش نمونه‌ای تلخ از سرنوشت رجال پرنفوذ در دوران استبداد رضا شاه است؛ کسانی که با وجود وفاداری و خدمت، قربانی سوءظن و قدرت‌طلبی بی‌مرز شاه شدند.
تاریخچه خانه تیمورتاش؛ بنایی تاریخی در دل تهران
نگاهی به گذشته‌ی عمارت تیمورتاش
خانه تیمورتاش که امروز با عنوان موزه جنگ شناخته می‌شود، یکی از بناهای تاریخی و کمتر شناخته‌شده تهران است که قدمتی نزدیک به ۱۶۰ سال دارد. این عمارت تاریخی در دوره ناصرالدین شاه قاجار و در ضلع شمال‌غربی مجموعه کاخ‌های باغشاه ساخته شد.
در معماری این بنای باشکوه، تلفیقی از سبک‌های ایرانی، روسی و هندی دیده می‌شود؛ نشانه‌ای از ذوق و سلیقه معماران دوره قاجار که به تاثیرپذیری از معماری خارجی علاقه‌مند بودند.
پس از انقراض قاجاریه، این عمارت توسط عبدالحسین تیمورتاش، وزیر دربار رضا شاه، از «سردار محتشم بختیاری» خریداری شد و به‌عنوان محل اقامت شخصی او مورد استفاده قرار گرفت. اما سرنوشت این عمارت نیز مانند صاحب آن، به ناگاه تغییر کرد؛ با صدور فرمان قتل تیمورتاش در مهرماه ۱۳۱۲، این خانه نیز مصادره شد و به ارتش واگذار گردید.
از آن پس، عمارت تیمورتاش به ساختمان فرماندهی دانشگاه جنگ تبدیل شد و این کاربری تا سال‌ها پس از انقلاب اسلامی ادامه یافت. سرانجام در سال ۱۳۹۵، با همکاری سازمان میراث فرهنگی و شهرداری تهران، این عمارت به موزه جنگ تغییر کاربری داد و درهای آن به روی عموم مردم گشوده شد.
معماری خانه تیمورتاش؛ ترکیب سه‌گانه فرهنگ‌ها
عمارت تیمورتاش در دو طبقه و یک زیرزمین بنا شده و نمای آن با آجرکاری ظریف و حساب‌شده‌ای جلوه‌گری می‌کند.
آینه‌کاری‌های نفیس سقف تالار اصلی، گچ‌بری‌های هنرمندانه، در و پنجره‌های چوبی با فرم‌های خاص، پنجره‌های ارسی و شیشه‌های رنگی همگی در کنار هم، بنایی با اصالت قاجاری و تأثیرگرفته از سبک‌های معماری روسی و هندی به وجود آورده‌اند.
سقف طبقه دوم از نظر تزئینات چشمگیرتر و مرتفع‌تر از سایر بخش‌هاست و جلوه‌ای ویژه به فضا بخشیده است.
از خانه‌ای سلطنتی تا موزه‌ای نظامی
با واگذاری این عمارت به ارتش در دهه ۱۳۱۰، معماری‌ای به نام کریم طاهرزاده بهزاد مأمور ساخت ساختمان اصلی دانشگاه جنگ در جوار آن شد. با اتمام کار، عمارت تیمورتاش به‌عنوان ساختمان فرماندهی دانشگاه جنگ مورد استفاده قرار گرفت.
این روند تا اوایل دهه ۱۳۹۰ ادامه داشت تا این‌که در سال ۱۳۹۵، با همکاری سازمان میراث فرهنگی، موزه جنگ تهران در همین مکان افتتاح شد. این موزه، اکنون با دربرداشتن اسناد و اشیای تاریخی جنگ‌های ایران، مکانی فرهنگی-تاریخی برای بازدید علاقه‌مندان به تاریخ نظامی ایران است.
بخش‌های مختلف موزه جنگ
محوطه بیرونی
در حیاط این موزه، فضای سبز با طراحی کلاسیک قرار دارد و چند دستگاه جنگ‌افزار نظامی مانند ماشین‌ها و تجهیزات هوایی در آن به نمایش گذاشته شده‌اند. در گوشه‌هایی از محوطه، درخت‌هایی با عنوان "درخت دوستی" دیده می‌شوند که به نشانه صلح با کشورهایی مانند ایتالیا، عمان، عراق، جمهوری آذربایجان و پاکستان کاشته شده‌اند.
طبقه اول؛ نمایشگاه جنگ‌افزارها
در این طبقه، مجموعه‌ای ارزشمند از ادوات نظامی متعلق به دوره‌های صفویه، قاجار و پهلوی در معرض دید قرار گرفته‌اند. این سلاح‌ها عمدتاً محصول کشورهایی نظیر آلمان، انگلستان، شوروی و ایتالیا هستند.
باروت‌دان، هفت‌تیر، ذره‌بین نقشه‌خوانی، موشک‌های RPG، دوربین جنگی و مسلسل‌های سنگین از جمله این آثار تاریخی‌اند که تاریخ جنگاوری در ایران را روایت می‌کنند.
طبقه دوم؛ اوج هنر و افتخار
این طبقه با سقف‌های مرتفع، پنجره‌های رنگی و آینه‌کاری‌های چشم‌نواز، یکی از زیباترین بخش‌های موزه است.
در این قسمت، سردیس‌هایی از سرداران و شهدای برجسته دفاع مقدس همچون شهید عباس بابایی، ابراهیم همتی و سرلشکر فلاحی نیز قرار گرفته که فضای معنوی خاصی به بنا بخشیده‌اند.
زیرزمین؛ آب‌انبار و کافه
در طبقه زیرزمین، آب‌انباری قدیمی با نورپردازی خاص، جلوه‌ای تاریخی یافته است. همچنین کافه‌ای کوچک برای استراحت بازدیدکنندگان در این فضا تعبیه شده است که با حال‌وهوای قدیمی، حال و هوایی نوستالژیک دارد.
شرایط فعلی و راهنمای بازدید
موزه جنگ تهران در حال حاضر در روزهای دوشنبه (۱۴ تا ۱۸) و جمعه‌ها (۹ تا ۱۸) برای بازدید عموم به‌صورت رایگان باز است. بازدید از طبقه دوم تنها از طریق پله امکان‌پذیر است و مسیر مخصوص برای افراد ویلچردار در نظر گرفته نشده است.
عکاسی در فضای داخلی و خارجی موزه آزاد است.
موقعیت جغرافیایی موزه جنگ
آدرس: تهران، خیابان کارگر جنوبی، میدان پاستور، روبهروی مترو میدان حر، داخل دانشگاه جنگ
دسترسی با مترو: نزدیک‌ترین ایستگاه، ایستگاه میدان حر (خط ۲) است که درست روبهروی موزه قرار دارد.
نکات دسترسی: محدوده در طرح ترافیک تهران واقع شده و پارکینگ مناسب در نزدیکی مجموعه وجود ندارد.
نکات مهم برای بازدیدکنندگان
-
بازدید رایگان در روزهای مشخص
-
عکاسی مجاز در همه بخش‌ها
-
برای دیدن طبقه دوم، باید توانایی استفاده از پله را داشته باشید
-
بازدید در ساعات خلوت، مخصوصاً صبح جمعه‌ها توصیه می‌شود
-
به دلیل موقعیت خاص، به همراه داشتن کارت شناسایی معتبر برای ورود الزامی است
